IX
Polsko-Ukraińskie/Ukraińsko-Polskie Forum Naukowe w Lublinie, które
zorganizował Instytut Pedagogiki UMCS w Lublinie wraz z Akademią Pedagogiki
Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie skupiło w auli Instytutu
Pedagogiki UMCS łącznie ponad 150 uczestników, w tym z Ukrainy przyjechało
ponad dwudziestu doktorów habilitowanych i profesorów, głównie z
części zachodniej tego kraju. Delegacji ukraińskich uczonych
przewodniczyła prof. Nelli Nyczkało sekretarz naukowy i członek Narodowej Akademii
Nauk Pedagogicznych Ukrainy (NANP).
Uczestnicy Forum przyjęli "Rezolucję", której treść opublikowałem wcześniej. Zespół organizacyjny bilateralnego wydarzenia naukowego pod kierunkiem prof. Ryszarda Bery - kierownika Katedry Pedagogiki Pracy i Andragogiki UMCS wraz z wsparciem dyrektor Instytutu Pedagogiki Stanisławą Byrą uczynił wszystko, by uczestnicy z obu państw czuli się jak we własnym, bezpiecznym środowisku akademickim. Rektorzy UMCS i APS - Radosław Dobrowolski i Barbara Marcinkowska oraz przewodniczący obu Komitetów Nauk Pedagogicznych PAN i Ukrainy - profesorowie Stefan M. Kwiatkowski (wiceprzewodniczący KNP PAN) i Wasyl Kremień (prezydent NANP) wprowadzili swoimi wystąpieniami do trwającej dwa dni debaty.
(fot. Obrady poprzedziło złożenie wieńców przez delegację polską i ukraińską pod pomnikiem Marii Skłodowsiej-Curie).
Wydawałoby się, że trwające od dwóch lat
badania naukowe uczonych obu państw skoncentrowane na problematyce edukacji w
okresie pandemii Covid-19 będzie nieadekwatne do sytuacji
sąsiedniego kraju, który doświadcza od 2014 roku, a w ekstremalnie
dramatycznym wymiarze na skutek inwazji wojsk rosyjskiego agresora od 24 lutego
2022 roku. Jednak, jak podkreślali akademicy Ukrainy, mimo trwającej wojny i
zaistniałych zniszczeń, także w infrastrukturze szkolnictwa wyższego i oświaty,
kontynuowany jest w ich kraju proces kształcenia, wychowania dzieci i młodzieży
oraz prowadzone są badania naukowe, szczególnie te związane w naukach
pedagogicznych z wdrażaniem nowego ustroju szkolnego i
programowo-metodycznych reform oświatowych.
Wymiana raportów z badań w okresie pandemii jednoznacznie potwierdziła, że ten czas nie został stracony dla
rozwiązań edukacyjnych, gdyż paradoksalnie przygotował nasze społeczeństwa do cyfrowej edukacji. Szczególnie na Ukrainie musiała ona być kontynuowana niemalże na całym terytorium państwa w wyniku działań wojennych i eksterminacji ludności cywilnej, w
tym przecież także naukowców, nauczycieli i wychowawców pozaszkolnych.
Kluczowy dla
zrozumienia zaistniałej sytuacji był referat członkini NANP na Ukrainie
prof. Łarysy Łukianowej, która mówiła o wpływie pandemii Covid-19 na
szkolnictwo wyższe i sposoby przezwyciężania jej konsekwencji w krajowej i
zagranicznej przestrzeni edukacyjnej. Badaniami objęła bowiem 424 pełne
odpowiedzi, jakie uzyskała z instytucji szkolnictwa wyższego w 109 krajach. Po
ich usystematyzowaniu i analizie wykazała przyczyny negatywnych następstw pandemii COVID-19 szkolnictwie wyższym m.in. ograniczenie
mobilności studiowania młodzieży akademickiej w kraju i poza granicami. Aż 89 proc. uczelni na Ukrainie musiało zawiesić wyjazdy na staże naukowe i praktyki
studenckie.
Odwołano w tym czasie większość konferencji międzynarodowych i
krajowych. Pojawiły się problemy naruszenia dobrostanu psychicznego studentów,
w tym poczucie samotności, wzrost niepewności, nadmierne dramatyzowanie
sytuacji, stres, zaburzenia snu itp. Podobne stany pojawiały się wśród
nauczycieli akademickich, wśród których część była niezadowolona z
konieczności przejścia na zdalne kształcenie, gdyż nie posiadali pełnych kompetencji
oraz koniecznej motywacji do samokształcenia i korzystania z platform
cyfrowych.
Jak wynika z badań Ł. Łukianowej - ponad 56 proc. studentów
odczuło sytuację pandemii jako zdecydowanie negatywną w stosunku do
stacjonarnej edukacji. Co ciekawe, ok. 30 proc. młodzieży wyrażało się pozytywnie
o cyfrowej edukacji. Uległa pogorszeniu sytuacja finansowa uniwersytetów w
związku z koniecznością redystrybucji finansów publicznych na opiekę zdrowotną
i osłony socjalne. Zdaniem Profesor edukacja była jedną z tych dziedzin życia
publicznego, które zostały dotknięte najbardziej w pierwszych miesiącach
pandemii.
Obniżył się wskaźnik wniosków o przeprowadzenie postępowań awansowych
w nauce. Ponad połowa instytucji szkolnictwa wyższego zaprzestała
działalności lub została całkowicie zamknięta, pozostałe zaś przeszły na
edukację zdalną. Pojawiły się też tak niekorzystne zjawiska, jak korzystanie
przez młodzież z kursów internetowych o wątpliwej jakości, brak możliwości ich
pełnej weryfikacji czy przejawy nieuczciwości w czasie zaliczania i
egzaminowania. Polskie szkolnictwo wyższe i nauka doświadczyło tych samych
zjawisk.
Pozytywnym następstwem edukacji zdalnej w wyniku pandemii Covid-19 było bardzo
dobre przygotowanie dzieci, młodzieży i osób dorosłych do komunikacji w
warunkach wojennych.
Rektorzy
szkół wyższych Ukrainy oraz dyrektorzy instytutów naukowych NANP, którzy
nie mogli przyjechać do Polski, w tym prezydent NANP prof. Wasyl
Kremień, nagrali swoje wystąpienia, dzięki czemu uczestnicy Forum mieli możność
zapoznania się z wynikami ich badań a także z projektami badań naukowych, które
są realizowane we współpracy z uczelniami technicznymi naszych państw oraz
uniwersytetami. O jednym z takich projektów mówił prof. Walerij Bykow, dyrektor
Instytutu Cyfryzacji Edukacji i członek NANP Ukrainy, a dotyczący
współtworzenia z uczonymi Politechniki w Poznaniu pierwszej, międzynarodowej
cyfrowej Encyklopedii Oświaty.
Oczywistym
faktem było podjęcie w trakcie Forum problematyki kształcenia i wychowywania w
państwach posttotalitarnych oraz dotkniętych totalitaryzmem (raszyzmem) w XXI
wieku. wygłosiłem na ten temat referat , zaś w kierowanej przeze mnie Sekcji o psychologicznych aspektach społecznego poparcia reżimów totalitarnych mówił ukraiński psycholog, dr hab. Mychajło Najdionow – dyrektor Instytutu
Badań Refleksyjnych i Specjalizacyjnych. W wyniku psychoanalitycznych
badań i studiów biograficznych z okresu m.in. dzieciństwa Hitlera, Stalina i
Putina została potwierdzona nastęująca prawidłowość: przemoc zaczyna się w środowisku
naturalnej socjalizacji, w domu rodzinnym, w którym niektórzy dorośli – rodzice
czy opiekunowie dzieci – znęcają się nad nimi.
Od niemalże początku XX wieku
trwa w pedagogice wojna między zwolennikami wychowania autorytarnego,
wychowania w posłuszeństwie i do posłuszeństwa z przedstawicielami
pedagogiki antyautorytarnej, humanistycznej, a więc pedagogiki stojącej po
stronie dziecka, jego godności. Jesteśmy zobowiązani jako pedagodzy działać na
rzecz eliminacji te pierwszej z codziennego życia, aby – jak upominał się to filozof Theodore
Adorno – „Oświęcim nigdy się już nie powtórzył. Trzeba poznać mechanizmy, które
sprawiają, że ludzie stają się zdolni do takich czynów, trzeba im samym te
mechanizmy ukazać i przez rozbudzanie powszechnej świadomości tych mechanizmów
starać się nie dopuścić do tego, by ludzie znowu mogli się takimi stać“.
Mychajło Najdionow mówił
o tym, że hipokryzja w społeczeństwach poprzedza pojawienie się wojen i tyranii.
Wojna Rosji przeciwko Ukrainie jest atakiem totalitaryzmu na
cywilizację ludzką w ogóle. Totalitaryzm wykorzystuje technologie do tworzenia
alternatywnej (fałszywej) świadomości przede wszystkim we własnym
społeczeństwie, zamieniając państwo w maszynę terrorystyczną poprzez zastraszanie,
aresztowania, fałszerstwa i blokady informacyjne. Dyskutowano zatem w czasie
Forum o tym, jak edukacja i nauką mogą pomóc w wyjściu z wojennej traumy,
zniszczeń, okrucieństw i eksterminacji ludności cywilnej.
Szczegółowa problematyka IX obrad polskich i ukraińskich reprezentantów
nauk o wychowaniu obejmowała następujące zagadnienia:
1. Prawne i organizacyjne podstawy edukacji w warunkach pandemii.
2. Funkcjonowanie szkól i uczelni w okresie lockdownu.
3. Problemy opieki nad dziećmi w okresie zdalnej edukacji.
4. Możliwości i bariery edukacji dorosłych w systemie on-line.
5. Edukacja on-line: doświadczenia i wnioski.
6. Przygotowanie i praca nauczycieli w systemie zdalnego nauczania.
7. Zakłócenia procesów socjalizacyjnych dzieci i młodzieży w sytuacji braku kontaktów
rówieśniczych.
8. Zagadnienia badawcze podejmowane przez pedagogów, a odnoszące się do edukacji
realizowanej w warunkach pandemii.
W wydawnictwach naukowych UMCS ukażą się jeszcze w tym roku teksty wystąpień uczestników Forum.