O uniwersalizmie pracy ludzkiej na Zamku Królewskim na Wawelu i w UKEN w Krakowie

 

(foto: prof. UKEN Norbert G. Pikuła) 

Piąta edycja Międzynarodowej Konferencji Naukowej, której obrady toczyły się w Krakowie w dn.3-4 czerwca 2024 roku, zapewniła uczestnikom wyjątkową debatę o problemach pracy ludzkiej. Uczestniczyło w niej grono najlepszych ekspertów z zakresu pedagogiki pracy, socjologii zawodu, pracy socjalnej, ekonomii i psychologii społecznej z Polski, Ukrainy, Mołdawii, Szwajcarii, Sri Lanki, Litwy i Czech. Organizatorem Konferencji były dwie jednostki Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, którymi kierują profesorowie Norbert Pikuła (Instytut Zarządzania i Spraw Społecznych) i Andrzej Kozera (Instytut Prawa, Ekonomii i Administracji). 

Znakomita organizacja konferencji, jej przebieg i wsparcie ze strony różnych podmiotów społecznych, samorządowych (Prezydent m. Krakowa), akademickich (m.in. UKEN, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej) sprawiły, że do Krakowa przyjechała - na odbywające się co dwa lata obrady - licząca ponad 130 osób społeczność naukowców, doradców zawodowych, ekonomistów i pedagogów, prawników i pracowników służb socjalnych, którzy przedstawili najnowsze raporty z własnych badań, projektów wdrożeniowych czy z analiz porównawczych. Co dwa lata spotykają się oni ze sobą celem wymiany doświadczeń naukowo-badawczych i praktycznych wokół zagadnień związanych ze społecznymi, psychologicznymi, ekonomicznymi i edukacyjnymi uwarunkowaniami aktywności człowieka na rynku pracy, rozwojem karier zawodowych, aktywizowaniem ludzi na rynku pracy i związanych z tym  także problemów egzystencjalno-moralnych.           

Z każdym rokiem wzrasta na całym świecie liczba osób z niepełnosprawnością, toteż nie bez znaczenia jest to, czy mają one szansę na utrzymanie czy znalezienie miejsca pracy. Jak wynika z danych przekazanych przez prof. Larysę Łukjanową z Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy, najlepszą sytuację odnotowuje się w Chinach, gdzie 80 proc. osób z niepełnosprawnością ma zatrudnienie. Na Ukrainie dotyczy to 13 proc. osób z niepełnosprawnością a w Polsce 30 proc. Są wśród nich wysokiej klasy specjaliści - prawnicy, ekonomiści, informatycy itp., którzy nie potrzebują odrębnego miejsca pracy, gdyż mogą ją wykonywać na odległość.        

(Foto: prof. Larysa Łukjanowa z Ukrainy)

Obywatele Ukrainy są w znacznie trudniejszej sytuacji ze względu na wojnę, bowiem w jej wyniku wzrosła w ciągu dwóch lat o 300 tys. liczba osób dotkniętych niepełnosprawnością, których jest dzisiaj 3 mln., z czego ok. 1 mln. osób nie ma zatrudnienia. Konieczna jest zatem ustawa, która regulowałaby możliwości zatrudniania takich osób poza miejscem pracy. 

Bariery architektoniczne, nieprzyjazne rozwiązania komunikacyjne czy problemy z przemieszczaniem się powodują, że wiele osób nie ma nawet możliwości czynnego poszukiwania dla siebie zatrudnienia. Trzeba pamiętać, że w wyniku wojny są zakłócenia w dostawach energii elektrycznej. 

 Jak wspomniała w swoim referacie prof. L. Łukjanowa, konieczne są w każdym państwie rozwiązania polityczne, które będą zachęcały pracodawców do zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Należy też rozwijać sieć doradztwa zawodowego, także dla tych osób, udzielać im wsparcia psychologicznego czy animować powstawanie grup wsparcia w realu i w cyberprzestrzeni. Warto także przekonywać pracodawców do zatrudniania w ich firmach osób z niepełnosprawnością, gdyż te, jeśli już uzyskają pracę, są niezwykle lojalne, zaangażowane i kreatywne.     

Inauguracja obrad V Międzynarodowej Konferencji Naukowej odbyła się w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego na Wawelu, zaś obrady w sekcjach toczyły się we wtorek w salach dydaktycznych Uniwersytetu KEN w Krakowie. Było to możliwe dzięki  nadzwyczajnemu wsparciu tego wydarzenia przez władze rektorskie uczelni, ale także pracowników powyższych jednostek akademickich i studentów. Nie zapomniano też, dzięki inicjatywie dr Joanny M. Łukasik z UKEN, o kulturze wysokiej, która jest nieodłącznym komponentem nauk humanistycznych i społecznych. Uczestnicy obrad mogli bowiem doświadczyć poruszającego emocje koncertu muzyki filmowej w wykonaniu Pauliny Sobczyk (skrzypce) i Martyny Miodońskiej-Żmiji (wiolonczela) a po obiedzie młodzież studiów II stopnia kierunku "turystyka" zaproponowała zwiedzanie Krakowa w obrębie Starego Miasta czy podróż krakowskim szlakiem świętych.   

Każdy uczestnik konferencji  otrzymał publikację naukową przygotowaną pod redakcją Norberta G. Pikuły i Joanny Madalińskiej-Michalak "Pedagogika (w) nauce i praktyce", której autorzy podjęli m.in. kwestie miejsca pedagogiki pracy, ale i "pedagogiki z marginesu", pedagogiki pograniczy, pedagogki serca czy tak kluczowych problemów dla analiz uniwersalizmu pracy, jak społeczeństwo wiedzy w warunkach globalizacji, potencjał polityki dla praktyki edukacyjnej, kształcenie międzykulturowe, wspólnota narodowa jako mit założycielski narodowo-socjalistycznych Niemiec, prawdy i miłości w socjalizacji dzieci, inkluzja, przywództwo, satysfakcja z pracy ale i wypalenie zawodowe, zarządzanie rozwojem osobistym czy prestiż oraz kształtowanie doskonałości dydaktycznej nauczycieli akademickich. 

O wartości tych rozpraw tak napisał prof. Stefan M. Kwiatowski: "Trud wielowymiarowego ujęcia, a jednocześnie integralnego spojrzenia na pedagogikę  perspektywie dynamicznych zmian i pojawiających się nowych wyzwań pozwolił osiągnąć cele, jakimi są pogłębiona refleksja, odsłonięcie nowych obszarów badawczych, jak również wskazań dla nowych kierunków badań oraz praktycznych rozwiązań sytuacji i problemów generowanych przez to, co nieprzewidywalne i zmienne w edukacji i świecie społecznym.  

Książka jest swoistego rodzaju "białym krukiem", bowiem otrzymali ją jedynie autorzy i uczestnicy konferencji.  Dla mnie ma ona szczególne znaczenie ze względu na wyjątkowych Autorów rozpraw, ich własny wkład w rozwój polskiej myśli i praktyki pedagogicznej w kraju oraz poza granicami oraz odwołania do moich publikacji i wyników badań. Joanna Madalińska-Michalak i Norbert G. Pikuła trafnie podkreślają we wprowadzeniu do niniejszego tomu: 

"Wartością dodaną tej książki jest nie tylko szeroki zakres poruszanych tematów, ale także ich różnorodność oraz interdyscyplinarny charakter. Autorzy artykułów prezentują różne punkty widzenia i podejścia, co pozwala czytelnikowi na uzyskanie kompleksowego obrazu współczesnych wyzwań i perspektyw rozwoju pedagogiki. W ten sposób publikacja staje się niezbędnym źródłem wiedzy dla wszystkich osób, które interesują się edukacją, wychowaniem oraz rozwojem społecznym. Otwiera ona przestrzeń do dialogu, refleksji i współpracy między badaczami, praktykami oraz społecznością edukacyjną, co jest kluczowe dla skutecznego odpowiadania na wyzwania współczesności i przyszłości" (s.14).    

Jubileusz Wydziału Pedagogiki UKW w Bydgoszczy

 

Niestety, niezależne ode mnie okoliczności  sprawiły, że nie mogę uczestniczyć w tak ważnym Jubileuszu, ale mam nadzieję na spotkanie za pięć lat.

Dyfuzja innowacji

 

Na Uniwersytecie im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie odbywa się V Międzynarodowa Konferencja "Uniwersalizm pracy ludzkiej". Zanim powrócę do treści obrad, w których uczestniczą naukowcy z Ukrainy, Mołdawi, Szwajcarii, Czeskiej Republiki i polskich uniwersytetów oraz uczelni niepublicznych, zachęcam do monografii, którą powinni przeczytać pedagodzy oraz zainteresowani innowacjami w naukach społecznych i Sciences. 

Narodowe Centrum Kultury wydało przekład piątego, zmienionego wydania znakomitej książki Everetta T. Rogersa pod powyższym tytułem. Wstępem do polskiej edycji zostało opatrzone przez Rafała Wiśniewskiego, który rekomenduje monografię badaczom głównie nauk humanistycznych i społecznych, ale także nauk przyrodniczych, technicznych czy medycznych. 

Rogees doktoryzował się z socjologii w 1957 roku na Uniwersytecie Stanu Iowa w USA badając dyfuzje innowacji w rolnictwie. Nabrał przekonania, że "dyfuzja jest ogólnym typem procesu, niezależnie od tego, jaki dokładnie typ innowacji badamy, kim są jednostki przyjmujące czy w jakim miejscu i w jakiej kulturze odbywa się ten proces"(s. 23). Co ciekawe, dokonując wówczas przeglądu literatury na temat innowacji, zainteresował go artykuł Paula R. Morta o dyfuzji innowacji w edukacji przedszkolnej. 

Rogers nie wspomina, jakiej innowacji dotyczył ten tekst. Sądziłem, że może badał dyfuzję pedagogiki Marii Montessori, której podejście do edukacji dzieci w wieku przedszkolnym błyskawicznie rozprzestrzeniało się w zachodnim świecie. Jednak z innej rozprawy P. R. Morta wynika, że zajmował się dyfuzją nowojorskiego systemu publicznej edukacji szkolnej do krajów Afryki Południowej. 

Rogers zaś po zmianie środowiska uniwersyteckiego i zatrudnieniu się na Uniwersytecie Stanu Michigan, kontynuował swoje badania dyfuzji innowacji w dziedzinie zdrowia i planowania rodziny w Indiach oraz dotyczące  szkolnictwa w Tajlandii, by poznać nie tylko zasięg zmian społecznych, ale także wśród wdrażających je ludzi. Istotne zatem było uwzględnienie w tym procesie czynnika różnic kulturowych. Po ponad czterdziestu latach badań Rogers  uwzględnił w ostatnim wydaniu swojej książki najnowsze zmienne niezależne, za jakie uznał w procesie wpływającym na dyfuzję innowacji -  internet, AIDS i globalny terroryzm. 

W książce używa kluczowych pojęć "(...) niepewności i informacji. Niepewność jest stanem dyskomfortowym, przez co motywuje jednostki do szukania informacji. Z kolei informacja jest różnicą na poziomie materii-energii wpływającą na niepewność w sytuacji, kiedy istnieje wybór w obrębie zbioru alternatywnych możliwości. Jednym z rodzajów niepewności  jest ta wywołana przez innowację, którą definiujemy jako deę, praktykę albo przedmiot postrzegane jako nowe przez daną osobę lub inną jednostkę przyjmującą (unit if adoption)" (s. 27-28).

Osobiście  nie jestem zwolennikiem adaptacji innowacji, czemu dałem dowód w swoim podejściu do zmian w edukacji w skali mikro (klasy autorskie), mezo (rady szkół) i makro (zróżnicowanie strategii reform szkolnych). Dyfuzję czyichś rozwiązań w procesie kształcenia, zarządzania edukacją czy reorientowania polityki oświatowej  postrzegam w tak delikatnej przestrzeni, jaką one stanowią, za "przemoc" strukturalną i symboliczną, jeśli są one objęte proceduralnym, administracyjnym czy prawnym nadzorem, by wyegzekwowano zgodność adaptacji innowacji z źródłowym dla niej modelem. 

Szczególnie w sytuacji adaptacji rozwiązań systemowych z innych krajów, kultur, ustrojów dochodzić będzie do niepełnej, często  patogennej dyfuzji innowacji, gdyż skazanej na wybiórczość, powierzchowność przejmowanych rozwiązań, które stają w sprzeczności kulturowej, mentalnej, kompetencyjnej z ich realizatorami i adresatami. Innowacje w edukacji nie mają przecież wyłącznie technicznego, proceduralnego, materialnego charakteru, ale zawsze i niezależnie od tych czynników, są ingerencją w kulturę osobistą nauczycieli, uczniów i ich rodziców oraz w kulturę przedszkola czy szkoły. 

Nakłada się na ten proces zjawisko konwergencji lub dywergencji komunikacji między tymi podmiotami a bezpośrednimi czy pośrednimi współsprawcami zmian, które mają nastąpić. 

 "Innowację definiujemy jako ideę, praktykę albo przedmiot postrzegane jako nowe przez daną osobę lub inną jednostkę przyjmującą (unit of adoption). Nie ma tu większego znaczenia- przynajmniej na poziomie ludzkiego zachowania - czy dana idea jest "obiektywnie" nowa w kategoriach upływu czasu od jej odkrycia lub pierwszego wykorzystania. Postrzegana nowość idei determinuje to, jak reaguje na nią jednostka. Jeśli idea wydaje się jej nowa, to jest innowacją. Nowość innowacji nie oznacza tylko związanej z nią nowej wiedzy" (s.46). 

Dla pedagogów taki sposób pojmowania innowacji powoduje, że powstałe nawet sto lat temu innowacyjne podejście do edukacji może być ustawicznie postrzegane jako nowe w różnych miejscach, środowiskach przez kolejne pokolenia. 

Jednak wiemy, że nawet tak odkrywana innowacja, jako rzekomo nowa, nie jest dosłownym jej odtworzeniem, realizacją, gdyż jest mniej lub bardziej (nie-)świadomie zmieniona przez jej użytkowników, zarówno w momencie jej recepcji, jak i wdrożenia. O dyfuzji innowacji decydują media oraz zakres i sposób jej komunikacji. 

"Jednak większość osób opiera się przede wszystkim na subiektywnej ocenie innowacji przekazanej im przez inne, podobne do nich jednostki, które już ją przyjęły. To poleganie na doświadczeniu bliskich znajomych wskazuje, że sednem procesu dyfuzji jest modelowanie i naśladowanie przez potencjalnych użytkowników ich partnerów z sieci interakcji, którzy już wcześniej przyjęli daną innowację. Dyfuzja jest procesem, z gruntu społecznym, wymagającym komunikacji interpersonalnej ( s. 55).

Nie wszystkie cechy innowacji omawianych przez autora tej książki są adekwatne do tych, jakie pojawiają się w procesie kształcenia. Nie ma bowiem szczególnego znaczenia status społeczno-ekonomiczny czy wykształcenie np. nauczycieli, gdyż nawet kosztowne środki dydaktyczne, które są konieczne np. w montessoriańskiej pedagogii, można wykonać we własnym zakresie. Wykształcenie jest objęte standardem. Jedynie w grę wchodzi zbieżność postaw, zbliżone poglądy na edukację, paradygmat kształcenia czy psychologiczne podejście do rozwoju dziecka.

 "Kiedy podzielają oni pewien zbiór znaczeń i posługują się tym samym kodem subkulturowym, a także mają zbliżone cechy osobiste i społeczne, komunikacja nowych idei ma większe szanse doprowadzenia do zdobycia nowej wiedzy, ukształtowania i zmiany postaw oraz widocznych zmian w zachowaniu" (s.55).

 Studium innowacji zachęca do podejmowania badań empirycznych w edukacji, by poszerzyć amerykańskie podejście o środowiska edukacyjne, gdyż tymi Rogers nie był zainteresowany. Znacznie łatwiej jest bowiem badać dyfuzję innowacji w dziedzinie technicznej, medycznej i przyrodniczej.