"Szkoła wisi poniekąd w pustce"

W znakomitej rozprawie profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego - Zygmunta Mysłakowskiego p.t. "Państwo a wychowanie", która ukazała się w 1935 r., znajdziemy wciąż aktualną diagnozę specyfiki zarządzania polityką oświatową. Przywołam niektóre myśli tego pedagoga uprzedzając zarazem, że pisownia jest zgodna z oryginałem. Proszę się jednak nią nie zrażać.

Autor opisuje w rozprawie m.in. to, jakie są skutki wprowadzenia w sposób radykalny i odgórny zmiany ustrojowej i aksjologicznej szkolnictwa państwowego. Poznajemy ponadczasowe mechanizmy organizowania stosunków społecznych w placówkach edukacyjnych, które - zamiast sprzyjać rozwijaniu nauczycielskiej i uczniowskiej twórczości, rozwojowi solidarności społecznej i wychowaniu dojrzałych, autonomicznych moralnie jednostek - generują sprzeczne z nimi praktyki i tendencje.

"Tendencje te tkwią jednak w samem założeniu organizacyjnem szkoły, w dążeniu władz do rozciągnięcia kompetencji i kontroli wobec niej. Z jednej strony postulat twórczości wymagałby obdarzenia nauczyciela znaczną odpowiedzialnością, a co za tem idzie, znacznem zaufaniem, z drugiej strony występują tendencje zmierzające do przewagi aparatu nad czynnikiem osobowym, do przewagi programu i schematu nad indywidualną twórczością. Sprzeczności tych szkoła prawdopodobnie nigdy nie będzie mogła całkowicie usunąć". (s. 8)

Sprawującym centralistyczna władzę nad szkolnictwem zależy przede wszystkim na tym, by nauczyciele nie przejawiali "w obcowaniu z młodzieżą pełni życiowej, a więc także pewnego polotu, czy idealizmu wychowawczego" (s. 9), gdyż mają oni być jedynie narzędziem w kształtowaniu postulowanych i oczekiwanych w duchu ideologii władz pożądanych przez nie kompetencji i postaw dzieci i młodzieży. W takiej sytuacji nauczyciele najczęściej przystosowują się do formalnych zobowiązań zachowując "zewnętrzną frazeologię, maskę, gest. Młodzieży jednak to nie przekonywa"., gdyż "(...) życie, które zaczyna się tuż za murami szkoły, jest inne; szkoła wisi poniekąd w pustce. (...) Brak jej szczerości i ostrego nastawienia na problemy życiowe". (tamże).

Nauczyciele obezwładniani formalno-prawnymi rygorami nie oddziałują na uczniów tym, kim są, jakimi są, bowiem w swej większości będą realizować powierzchowny idealizm odwołujący się do poprawnej politycznie teleologii wychowania. Z tego też powodu szkoła nie ma siły wychowawczej. "Im bardziej formalizuje się pewien porządek i im bardziej w ten sposób odchyla się od rzeczywistego stosunku sił, ten słabszy się staje wogóle, jako siła społeczna. Tem bardziej zawisa niejako w powietrzu" .(s.11)

W wyniku rewolucji oświatowej wyłania się nowy porządek społeczny, który oparty jest na częściowo odmiennym systemie wartości. Sprawującym władzy zależy na tym, by doszło "(...) do uwartościowienia kultury przez włączenie jej w swobodny krąg osobowości". (tamże) To, że do tego nie dojdzie w powszechnym wymiarze nie ma dla sprawujących władzę szczególnego znaczenia. "Trzeba pozwolić każdemu pokoleniu na odnajdywanie osobistego stosunku do tradycji, choćby się to niekiedy wydawało nawet bolesnem nam, którzyśmy wyrośli w innem ustosunkowaniu się intelektualnem i w innem nastawieniu uczuciowym" (tamże).

Zdaniem Z. Mysłakowskiego nie ma w takiej rewolucji niczego złego, jeśli nie narzuca ona przemocą perspektywy swoich wartości wszystkim naruszając wolność osobistego ustosunkowania się do nich przez każdego z osobna. "Gdy pokolenie dorosłe usiłuje per fas et nefas narzucić młodzieży pewne wartościowanie, wychodzące już z użycia, wartościowanie, które całą rolę, jaką miało spełnić, spełniło - tworzy ono już tylko pustą formę wychowawczą bez siły. Młodzież broni się wewnętrznie przeciw tak pustym formom w sposób prosty: przestaje je wogóle spostrzegać. Słyszy słowa i przystosowuje się zewnętrznie do wymagań starszych, żywiąc w głębi duszy najzupełniejszą obojętność, jeśli nie lekceważenie dla wychowawców i ich naiwności". (s.12)

Warto zwrócić uwagę na niezwykle celne uwagi Mysłakowskiego na temat władzy, która może ją sprawować w wyniku ustawicznego odradzania przez konflikt mitów narodowościowych wspomaganych mitami ideowymi. Afirmatora innej ideologii, innych wartości toleruje się tylko jako przeciwnika. "Walka, nietolerancja, nienawiść nie są przypadkowemi atrybutami patrjotyzmu, przeciwnie patrjotyzm karmi się niemi i podsyca. Hasła tolerancji, liberalizmu i miłości są zbyt słabe, ażeby stworzyć podstawę dla potężnego zbiorowego wzruszenia. (...) Odosobnienie, w którem zamyka ludzi mit narodowy, prowadzi do dwu zjawisk współzależnych, intensywnej strony, egzaltacji >swojego< i nietolerancji obcego z drugiej strony. Jedno podtrzymuje i odżywia drugie"(tamże) " (s. 29)

W III RP po raz kolejny wykorzystują edukację doktrynerzy moralni, fanatycy oderwanych zasad, bezwzględni idealiści wciągając ją w polityczne i ideologiczne wojny oraz atak na opozycję. Podobnie postępuje opozycja. Żadnej ze skonfliktowanych stron nie interesuje szkoła jako środowisko socjalizacji i wychowania, które pielęgnowałoby wartości ogólnoludzkie. Redukowanie sfery aksjonormatywnej edukacji do ideowo-politycznej ortodoksji - jak pisze Mysłakowski: (...) prowadzi do nietolerancji i pomniejszania wartości >cudzego< a następnie do wojny, będącej źródłem zniszczenia zawsze dla jednej strony, a niekiedy dla obu (...) wszelka wojna czy rewolucja zawiera w sobie utajoną dialektykę przeciwieństw: pewne wartości niszczy, pewne inne tworzy". (s. 35)

Do czego doprowadzi kolejny rok deformy polskiej edukacji? Na jakich mitach, bo przecież nie realiach odkrytych w wyniku rzetelnych badań naukowych, będzie konstruowany proces kształcenia i wychowywania młodych pokoleń? Może powinniśmy mieć na uwadze prawidłowość psychospołeczną, o której pisze Z. Mysłakowski:

"Pomiędzy zupełną nieinterwencją państwa a wszechwładną istnieje gdzieś punkt, w którym ustosunkowanie się państwa do sił społecznych jest najkorzystniejsze. Jest to optimum stosunku. Każde przekroczenie tego punktu w jednym lub drugim kierunku zmniejsza obopólną korzyść. Jest kwestią rozumu politycznego i tężyzny społeczeństwa, ażeby ten punkt odnaleźć". (s. 114) O ten właśnie punkt, granice, których żadnej władzy oświatowej przekroczyć nie wolno, warto pytać kandydatów do Sejmu III RP. Po wyborach bowiem może być już za późno.

Tłumaczenie w MNiSW nazw dyscyplin naukowych - NA SKRÓTY

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawiło tłumaczenie na język angielski swoją klasyfikację dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych. Jego propozycja - jak to określono - ma pomóc uczelniom i badaczom, składać wnioski o granty, a także zatrudniać cudzoziemców. Klasyfikacja jest załącznikiem do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1818).

Po raz kolejny jakiś techniczny tłumacz pracujący na rzecz resortu sprowadził pedagogikę jako naukę społeczną i humanistyczną jedynie do edukacji. Przekład naszej dyscypliny naukowej w świetle MNiSW brzmi zatem: EDUCATION.

Tymczasem w języku angielskim, podobnie jak w amerykańskim istnieje właściwe określenie pojęcia pedagogiki - PEDAGOGY. Trzeba jednak o tym wiedzieć, coś przeczytać, by nie ośmieszać nauki w jej terminologicznym przekładzie ulegając amerykanizacji, która jest sprzeczna nie tylko z polską tradycją, historią naszej dyscypliny oraz dokonaniami badawczymi.

To prawda, że tak w Wielkiej Brytanii, jak i USA czy w innych krajach anglojęzycznych najczęściej stosuje się pojęcie EDUCATION. Nie dotyczy to jednak pedagogiki, tylko tej jej części, którą rozwijają w ramach swoich badań naukowych (głównie w zakresie metodyki kształcenia) jedynie kształcący przyszłych nauczycieli. Przykładem tego jest wydana w 2013 r. w uniwersyteckiej oficynie Oxford publikacja Gary Thomasa p.t. "EDUCATION. A Very Short introduction". Wystarczy jednak sięgnąć do wstępu tej publikacji, by dowiedzieć się, że napisał ją nauczyciel wczesnej edukacji, który kształci przyszłych nauczycieli.

"After univeristy, I worked as a primary school teacher, an educational psychologist, and an academic in five universities" (s. XIII)

Wiedza Gary Thomasa współczesnej pedagogice (Big ideas from the 20th century) sprowadza się jedynie do Johna Deweya i Johna Holta. Z taką kompetencją żaden student pedagogiki w Polsce nie uzyskałby magisterium, a w Oksfordzie i owszem - można nawet wykładać. Ów autor nie potrafi wyciągnąć wniosków z przywoływanych w bibliografii rozpraw, w których pedagogika jest obok kultury kluczową nauką dla zrozumienia procesów kształcenia, ale nie redukowanego do instrumentalnego wymiaru. Powołuje się m.in. na książkę R.J. Alexandra z 2001 r. p.t. "Culture and pedagogy: international comparisons in primary education" Londonb: Wiley-Blackwell), ale nie dostrzega kategorię - pedagogika.

Możemy sięgnąć do oksfordzkiego słownika "Dictionary of Education" pod red. emerytowanej profesor z Nottigham Trent University, który też ukazał się w powyższej oficynie. Korzystam z 3 wydania z 2015 r. Faktem jest, że słownik został zatytułowany "A Dictionary of Education" nie dlatego, że Anglicy nie znają pojęcia pedagogika, tylko z banalnie progresywistycznego powodu. Ich nie interesuje wychowanie, opieka, pedagogiczna sfera aktywności pozaszkolnej, tylko podporządkowanie pedagogiki wąsko pojmowanej edukacji.

W tym słowniku występuje pojęcie PEDAGOGY, który autorka redukuje do nauczania, kształcenia i związanej z nimi praktyką uniwersyteckich studiów. Pisze bowiem: "Pedagogy. Teaching, as a professional and as a field of academic study. (...) Pedagogue, once an alternative term for >teacher<". (s. 224). Tym samym pedagogami są tylko nauczyciele. Po prostu utożsamiono pedagoga jedynie z nauczycielem.

Aż dziw bierze, że tak konserwatywny rząd III RP wprowadza do terminologii kategorię, która jest sprzeczna nie tylko z współczesną nauką. Takiemu zawężeniu ulegają także słowaccy naukowcy. W Leksykonie profesora Ṥtefana Ṥveca z 2008 r. „Lexikón pedagogiky a andragogiky” . Bratislava: Iris (Leksykon pedagogiki i andragogiki) - tytułowej kategorii PEDAGOGY poświęca się krótkie wyjaśnienie:

1. Pedagogika: praktyka i sztuka nauczania, opanowania zachowań uczniowskich i poradnictwa;

2. Metodyka, dydaktyka (albo pedagogika) przedmiotu: stosowana nauka o nauczaniu (i pozaszkolnym wychowaniu).

Pojęcia pokrewne: education science, educational sciences. (s. 189)

Co ciekawe, ten sam autor wydając nieco wcześniej książkę p.t. "Podstawowe pojęcia w pedagogice i andragogice" (Bratysława 1995) podaje tę samą definicję pedagogiki, ale już w pojęciach pokrewnych pisze: educational sciences, technology of education (s. 219). Jak widać, po wielu latach technologię edukacji zastąpił pojęciem nauki edukacyjne. Można powiedzieć, że w tak wąskim zakresie rozumienia pojęcia pedagogika dostrzega jego naukową cechę.

Naukowcy Czeskiej Republiki nie mają problemu z pojęciem PEDAGOGIKA. Wybitny profesor Czeskiej Akademii Nauk Jan Průcha w swoim dziele: "Encyklopedia Pedagogiczna" (Pedagogicka Encyklopedié, Praha: portal 2009) tak pisze o tej nauce:

PEDAGOGIKA jest częścią kompleksu nauk, które zajmują się 1) człowiekiem i określonym rodzajem jego zachowań, 2) w kontekście uwarunkowań społecznych, ekonomicznych, politycznych i innych różnych społeczeństw. Z tego też powodu pedagogika bywa w różnych klasyfikacjach traktowana jako jedna z humanistycznych, behawioralnych lub społecznych nauk. W czeskiej klasyfikacji nauk - pedagogika pojmowana jest jako autonomiczna nauka, która nie jest redukowana do jednej z nauk społecznych właśnie ze względu na specyfikę własnego przedmiotu badań i praktyk(s.633).

Przed nami kolejny rok szkolny

Po wakacjach powinienem napisać o:

- porażonych rekrutacyjnym chaosem uczniach, którzy - statystycznie rzecz ujmując - ponoć dostali się do szkół ponadpodstawowych, a co gorsza - jak twierdził minister - wybierali licea ogólnokształcące;

- tych, którzy stracili szanse edukacyjne, jak i o wybitnie uzdolnionych, którzy uzyskali w okresie wakacyjnym mistrzowskie laury w ramach światowych olimpiad i konkursów przedmiotowych;

- nauczycielach, ich frustracji, zawodzie, apatii, syndromie wypalenia, poczuciu zdrady, zniechęceniu, rezygnacji z zawodu, kredytach, ale i o zachwycie rozpoczynających pracę w zawodzie z powodu 1000 zł. dodatku "startowego" i zwolnienia ich z płacenia podatku PIT, itp.;

- dziewiętnastym ministrze edukacji narodowej, o jego wcześniejszym konflikcie z prawem czy jego medialnej wypowiedzi po Marszu Równości w Białymstoku sugerującej konieczność wyeliminowania z życia publicznego takich form afirmacji lewicowych wartości;

- zlekceważeniu przez ministra władz samorządowych wielkich miast; o jego nadziei, że większość nauczycieli nie weźmie udziału w zapowiadanym na wrzesień strajku;

- odrzuceniu przez sejmową komisję anonimowego autorstwa petycji w sprawie ograniczenia prawa do strajku nauczycielom ale także sejmowe komisje odrzuciły projekt ustawy w sprawie rekompensat za strajk nauczycieli; Minister Dariusz Piontkowski nie uczestniczył w posiedzeniu komisji sejmowej ze względu na udział w mszy świętej na Jasnej Górze;

- zapowiadaniu przez totalną opozycję złożenia w Sejmie wniosku o odwołanie ministra edukacji, jakby to miało sens po jednym miesiącu jego "pracy";

- rzekomo trwającej w polskich szkołach rewolucji cyfrowej w związku z zapewnianiem od kilkunastu już lat dostępu szkół publicznych do szerokopasmowego internetu (MEN nie informuje o ukaraniu osób odpowiedzialnych w CODN/ORE za skandaliczne nadużycia finansowe w ramach programu "cyfrowa szkoła");

- Ekstrasubwencji MEN dla szkół wiejskich, bo w nich jest duża część środowiska nauczycielskiego, które nie przeciwstawi się żadnej centralistycznej władzy oświatowej;

- braku w budżecie państwa pieniędzy na pokrycie podwyżek płac nauczycielskich, czyli wypłatę uzgodnionych z rządem przez NSZZ "Solidarność" ochłapów, skoro środki dostanie zaledwie 49 proc. samorządów (głównie w tych środowiskach, w których PiS zwyciężyło w wyborach samorządowych);

- prezesie ZNP Sławomirze Broniarzu, który został po raz kolejny wybrany do władz Education International w czasie 8. Światowego Kongresu Międzynarodówki Edukacyjnej. Odnotuję jedynie, że „cel tej organizacji jest bardzo prosty: "chcą zmienić świat”;

- sensie utrzymywania niskiego progu zaliczenia egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących, skoro "wskaźniki zdawalności matury nie przekraczają 70%, czyli ponad 30% absolwentów nie może podjąć żadnych studiów i jest nieprzygotowanych do wejścia na rynek pracy";

- stanowisku Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie bezprawnego zbierania przez resort edukacji danych o strajkujących nauczycielach (nie wiemy, czy zbierano dane o uczniach z organizacji Strajk Uczniowski, którzy protestowali w lipcu przed MEN w związku z niekorzystną dla nich sytuacją w szkolnictwie i brakiem miejsc w szkołach średnich);

- Kuratorium Oświaty w Rzeszowie (region b. Marszałka Sejmu - Marka Kuchcińskiego), którego władza uważa, że dyrektor przedszkola nie musi zapewnić dzieciom w czasie upałów dostępu do wody, gdyż nie ma wprost takich przepisów;

- dalszych zmianach programowych w szkolnictwie, które - w świetle lipcowych ustaleń na konwencji programowej PiS - mają podjąć (...) działania na rzecz dalszego ograniczania wprowadzania do szkół ideologii sprzecznych z polskim, chrześcijańskim systemem wartości.


Mam nadzieję, że w dniu 2 września 2019 r. pierwszoklasiści przekroczą mury budynku szkolnego z pozytywnymi emocjami, jeżeli byli właściwie przygotowani przez swoich rodziców lub opiekunów prawnych do tego wydarzenia. Tyle było hałasu o miejsca w szkołach ponadpodstawowych, że musiały zejść na dalszy plan problemy uczniów szkoły podstawowej, a nawet przedszkolaków i ich nauczycieli. Dzisiaj nikt już nie upomina się o sześciolatków, by gremialnie szli do szkół, bo o uczniowskim szlifie w tym wieku decydują aspiracje rodziców, akceleracja rozwoju ich dzieci oraz opinia psychologa.

Powód do radości mają nauczycielki przedszkoli, bo socjotechnicznym trikiem poprzednia minister Anna Zalewska odebrała im prawo do 300 zł. dodatku za wychowawstwo. Jej następca dobrotliwie oznajmił, że im tę kwotę daje, a nie, że ją przywraca. Łaska pańska na pstrym koniu jeździ. Zapewne ucieszą się wszyscy ci nauczyciele, którzy pozostali w przedszkolach i szkołach na swoich stanowiskach mimo sponiewierania ich godności przez politykę A. Zalewskiej.

Nauczyciele nie są dla prawicowej władzy, podobnie zresztą jak i dla poprzednich ekip rządzących - elitą, znaczącą grupą zawodową w kulturze, która zasługuje ze strony rządzących na wsparcie rozwoju osobowego, godnego standardu życia oraz poszanowania ich pracy w zinstytucjonalizowanej edukacji.

Po dwudziestu kilku latach pojawiła się w mediach i nauczycielskim środowisku idea powołania do życia przez nowy Parlament samorządu zawodowego nauczycieli (Izb Nauczycielskich). Projekt ustawy został napisany w 1997 r., ale jak tylko obiecujący jego wprowadzenie w życie rzekomi zwolennicy dostali się do Sejmu, szybko o nim zapomnieli i schowali do szuflad historii. Opublikowałem treść tego projektu w książce: "Jak zmieniać szkołę. Studia z polityki oświatowej i pedagogiki porównawczej" (Kraków: "Impuls" 1998, II wyd. 2008).