Cyfrowa edukacja w krajach anglosaskich między szansą a krytyką

 

Cyfryzacja edukacji w szkolnictwie wyższym stała się jednym z najważniejszych wyzwań współczesnych uniwersytetów. W Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii i Kanadzie, gdzie trwa debata akademicka na ten temat. E-edukacja nie jest tam postrzegana wyłącznie jako zestaw narzędzi technicznych w kształceniu studentów, ale jako fundamentalna transformacja pedagogiczna i organizacyjna, która zmienia sposób uczenia się, nauczania i funkcjonowania każdej z instytucji akademickich.

Anglosaska literatura i raporty uczelniane konsekwentnie podkreślają, że digital transformation w szkolnictwie wyższym oznacza zmianę systemową, która obejmuje dydaktykę, badania naukowe, administrację i relacje uczelni z otoczeniem. Nie chodzi więc o proste korzystanie z platform e-learningowych, ale o przeobrażenie kultury organizacyjnej i modeli zarządzania uczelnią (EDUCAUSE, 2020).

Pierwsze fale cyfryzacji skupiały się na e-learningu i MOOC-ach. Z czasem jednak pojawiła się koncepcja post-digital education, która zakłada, że technologie są nieodłącznym elementem życia akademickiego i zmieniają relacje pomiędzy studentami i wykładowcami (Knox, Jandrić & Bayne, 2020). W tym ujęciu technologia nie jest neutralna, gdyż niesie ze sobą określone wartości i konsekwencje społeczne (Selwyn, 2016).

Silnie rozwinięty jest w tych krajach nurt pedagogiki cyfrowej zorientowanej na studenta. Technologie mają umożliwiać personalizację studiowania i wspierać aktywność studentów jako „prosumentów wiedzy”. Raporty Jisc już kilka lat temu projektowały, że cyfryzacja ma zwiększać inkluzję i dostępność do studiowania, a także wspierać grupy dotychczas marginalizowane w edukacji off-line (Jisc, 2019). Jednocześnie socjolodzy krytyczni zwracają uwagę, że hasło „student-centred learning” bywa nadużywane i wykorzystywane jako element marketingu instytucjonalnego (Williamson, 2022).

Coraz większą rolę odgrywa zjawisko platformizacji edukacji, które polega na przenoszenia procesów dydaktycznych na platformy korporacyjne takie jak Microsoft Teams, Zoom czy Coursera. W literaturze anglosaskiej budzi to poważne obawy dotyczące autonomii uniwersytetu i ryzyka komercjalizacji wiedzy. Neil Selwyn (2016) oraz Ben Williamson (2022) wskazują, że cyfryzacja sprzyja logice kapitalizmu nadzoru, w którym dane studentów stają się towarem, a proces uczenia się zostaje podporządkowany analizie big data.

Z drugiej strony raporty UNESCO i OECD podkreślają, że cyfrowa edukacja może być szansą na zintensyfikowanie procesów inkluzyjnych, by zwiększyć dostęp do studiów dla osób z niepełnosprawnościami, marginalizowanych w społeczeństwach grup etnicznych czy studentów pracujących. Jednak równie silnie zwraca się uwagę na ryzyko cyfrowego wykluczenia, które wynika z braku kompetencji, sprzętu i zasobów finansowych (OECD, 2021).

Empiryczność i evidence-based policy

Charakterystyczne dla anglosaskiego podejścia jest mocne oparcie na diagnozie naukowej. Badania nad cyfrową edukacją mają najczęściej charakter empiryczny w paradygmacie mieszanym, bowiem obejmują nie tylko studia przypadków, ewaluacje wdrożeń, analizy danych ankietowych, ale i diagnozy longitudinalne. Widać tu wyraźny kontrast wobec wielu prac z Europy Środkowo-Wschodniej, które częściej przybierają formę esejów teoretycznych i diagnoz systemowych.

W krajach anglosaskich cyfrowa edukacja jest więc postrzegana jako wielka szansa na personalizację i inkluzję, ale także jako ryzyko podporządkowania uniwersytetu logice korporacyjnej. W centrum refleksji znajdują się zarówno praktyczne innowacje dydaktyczne, jak i krytyka kapitalizmu platformowego. Ta dwoistość sprawia, że debata o cyfrowej edukacji na Zachodzie staje się jednym z najciekawszych pól refleksji nad przyszłością uniwersytetu.

--- 

(źródła: EDUCAUSE. (2020). Top IT Issues, 2020: The Drive to Digital Transformation in Higher Education. EDUCAUSE Review; Jisc. (2019). Digital experience insights survey 2019: findings from students in UK further and higher education. Jisc.; Knox, J., Jandrić, P., & Bayne, S. (2020). Postdigital education in design and practice. Postdigital Science and Education, 2(2), 280–288; OECD. (2021). Digital Education Outlook 2021: Pushing the Frontiers with Artificial Intelligence, Blockchain and Robots. OECD Publishing; Selwyn, N. (2016). Education and Technology: Key Issues and Debates. Bloomsbury; Williamson, B. (2022). Education platforms and the platformisation of education. In K. Peters (Ed.), Digital platforms and education (pp. 15–34). Routledge).