Przypominam tytułowy termin, którego jedno ze znaczeń tak wyjaśniają językoznawcy:
O nomenklaturze mówimy również wtedy, gdy mamy na myśli grupę ludzi uprzywilejowanych przez władze, instancje partyjne itp., wyznaczonych z nadania władzy do pełnienia wysokich stanowisk kierowniczych w instytucjach i urzędach państwowych. Przywileje, które przysługują takiej grupie, są niezasłużone, ponieważ stanowią efekt różnych układów. Jest to więc wyraz używany w kontekście pejoratywnym.
Synonimem do powyższego pojęcia są:
- klika,
- sitwa,
- kasta,
- klan,
- koteria,
- koteryjka,
- kamaryla,
- mafia,
- polityczno-koleżeńskie układy.
Historyk, profesor Andrzej Garlicki opublikował
na łamach "Polityki" (1990 nr 36) treść tajnego dokumentu z archiwów państwowych (VI Oddział Archiwum Akt Nowych sygn. 295/VII-79), który zawierał wykaz
stanowisk obsadzanych przez rządzące elity. Dla funkcjonowania systemu
totalitarnego ważne było mianowanie na wszystkie stanowiska "samych swoich", by za ich pośrednictwem sprawować pełną kontrolę (...) wszystkich przejawów życia
społeczeństwa. Niniejszy dokument został uchwalony w dn. 8-10 maja
1950 roku, dlatego proszę się nie dziwić, że zawiera nazwy instytucji czy organizacji, które być może już nie istnieją albo mają inną nazwę.
Zatrudnienie
osoby mającej reprezentować interesy partii władzy oznaczało że
jeśli ona (...) nie sprzeniewierzy się partii, lub nie popełni szczególnie rażącego
przestępstwa, dotrwa do chwil swoich jako członek elity rządzącej (s.14).
Nomenklatura jest zatem pojęciem określającym rozwiązanie systemowe
w państwie, które dotyczy obsadzania stanowisk kierowniczych z rekomendacji
partii władzy. Znienawidzona w czasach PRL nomenklatura jest strukturalnie i częsciowo symbolicznie reprodukowana, a więc istnieje
nadal, tylko zmieniły się zasady jej powoływania i informowania o tym
społeczeństwa.
Dzisiaj można uzyskać informację na temat tego, kto, kiedy,
na jakich zasadach został zatrudniony na nomenklaturowym stanowisku, a więc
takim, które może dotyczyć kontrolowania określonych ustawą przejawów życia
społeczeństwa, ale także jednostek oraz jakie wynikną z tego dla takiej osoby
korzyści materialne (np. willa+) oraz finansowe ("nam się to
należało").
Gdzie zatem można było obsadzać "swoimi" ludźmi
lukratywne stanowiska?
I. Kadry partii władzy (dawniej kadry KC i wydziały
terenowe): kierownicy wydziałów, ich zastępcy i wszyscy pracownicy polityczni;
sekretarze komitetów wojewódzkich i miejskich; kierownicy wydziałów i
sekretarze w tych komitetach; kierownictwo i personel naukowy Szkoły
Partyjnej w Warszawie i Centralnej Szkoły Partyjnej w Łodzi; kierownicy
partyjnych szkół wojskowych oraz sekretarze komitetów powiatowych i miejskich.
II Aparat Państwowy: ministerstwa, w tym ministrowie i
wiceministrowie, dyrektorzy, wicedyrektorzy departamentów i samodzielnych biur;
w przypadku Ministerstwa Oświaty - jeszcze: wizytatorzy ministerialni,
kuratorzy i naczelnicy wydziałów personalnych w Kuratoriach Szkolnych, rektorzy
i prorektorzy, profesorowie wyższych uczelni akademickich i nieakademickich,
docenci wyższych uczelni akademickich i nieakademickich.
III. Główny Urząd Statystyczny (dyrektor, wicedyrektor,
personalista GUS).
IV. Główny Urząd Kontroli Prasy i Widowisk (dyrektor,
wicedyrektor i personalista).
V. Centralny Urząd Planowania (prezes, wiceprezesi i
personalista, dyrektorzy departamentów.
VI. Komisja Specjalna - członkowie Biura Wykonawczego,
przewodniczący delegatur wojewódzkich.
VII. Film Polski - dyrektor, wicedyrektorzy i personalista,
dyrektorzy działów.
VIII. Polskie Radio - dyrektor naczelny, dyrektorzy działów i
personalista.
IX. Aparat Samorządowy - prezydenci miast wojewódzkich, przewodniczący
wojewódzkich rad narodowych, dyrektorzy biur prezydialnych wojewódzkich rad
narodowych.
X. Spółdzielczość - prezesi, wiceprezesi, członkowie zarządu
i personalista; prezesi, wiceprezesi, dyrektorzy działów i personaliści central
spółdzielczych i Banku Gospodarstwa Spółdzielczego.
XI. Związki Zawodowe - członkowie prezydium, kierownicy wydziałów,
przewodniczący okręgowych komisji związków zawodowych, prezesi i sekretarze
zarządów głównych wszystkich związków zawodowych.
XII. Związek Młodzieży Polskiej i Zw. Akademicki MP -
członkowie prezydium Zarządu Głównego, kierownicy działów Zarządu Głównego,
Prezesi i sekretarze zarządów wojewódzkich.
XIII - Organizacje masowe - członkowie
prezydiów zarządów głównych poważniejszych organizacji, jak: Liga Kobiet,
Polski Czerwony Krzyż, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Towarzystwo
Uniwersytetu Robotniczego, Towarzystwo Przyjaciół Żołnierzy, Polski Związek
Zachodni, Związek Bojowników z Faszyzmem o Niepodległość i Demokrację,
Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej itp.
XIV. Prasa - redaktorzy naczelni i kolegia redakcyjne
centralnych organów partyjnych, redaktorzy naczelni prowincjonalnych organów
partyjnych i redaktorzy naczelni prasy bezpartyjnej centralnej i
prowincjonalnej.
W związku z wyborami parlamentarnymi w kraju obywatele
czekają na opublikowanie przez media wykazu obecnej nomenklatury, by można było
w toku debat publicznych (otwartych i zamkniętych) dowiedzieć się o jej
zasługach dla naszego państwa i społeczeństwa. Zapewne częściowo zmieniła się
struktura nomenklatury w naszym kraju.