Idee
pedagogiki humanistycznej wykorzystywane
są do różnych modeli edukacji szkolnej.
Jednym z nich jest koncepcja szkoły otwartej [offene Schule] pojmowanej jako
takiej, w której mamy do czynienia z ludzkim kształtowaniem tej instytucji, co
staje się zarazem podstawowym warunkiem
efektywnego uczenia się w niej dzieci i młodzieży. Otwartość szkoły nie oznacza
jednak, iż można w niej czynić co się tylko chce, gdyż poprzez odmienną od
szkoły tradycyjnej ofertę zdobywania wiedzy pedagodzy przeciwstawiają się w niej chaosowi, bałaganowi czy alienacji w
toku interakcji społecznych.
Szkoła otwarta dla dzieci to taka, która
stwarza im:
-
wielorakie okazje do samostanowienia o własnej aktywności w toku edukacji;
-
wyraźnie określone możliwości pozyskania ze stronych dorosłych pedagogów
pomocy, doradztwa czy współpracy;
-
szanse na realizowanie osobistych celów bez uzależnienia od dorosłych;
-
ofertę integrowania indywidualnych faz uczenia się z fazami pracy zespołowej
czy kierowanego samokształcenia;
-
okazje do wnikania w sens własnych działań, doświadczania indywidualnych
zainteresowań oraz otwartości na nowe koncepcje i poznawanie świata w toku
uczenia się;
-
wolność w zakresie współdecydowania i współodpowiedzialności za własne uczenie
się i podejmowane decyzje w toku edukacji.
Podstawowymi właściwościami modelu szkoły
otwartej są następujące jej komponenty (W. Wallrabenstein,
München
1991):
1.
Przyjazne dziecku środowisko uczenia się - gdzie klasa lekcyjna ma charakter
pracowni, dominują w niej otwarte przestrzenie do uczenia się, nie ma w niej
zakazanych sfer czy miejsc, natomiast znajduje się kącik do czytania, regały z
otwartymi półkami (pełnymi pomocy i gier dydaktycznych), stolik do prowadzenia
doświadczeń, empirycznych pomiarów czy badań, wspólny stół do zajęć zbiorowych,
bogata szata roślin pokojowych i
ozdobnych, kącik hodowli zwierząt domowych [akwarium, świnki morskie czy
papugi itp.], kącik do majsterkowania, wyodrębniona ściana na gazetkę klasową,
materiały dla zapominalskich (np. kartony, zeszyty, kartki, pędzle, klej itp).
2.
Organizacja uczenia się bazująca na swobodnej pracy uczniów, elastycznym planie
zajęć dydaktycznych na każdy dzień lub tydzień, na metodzie projektów,
indywidualnej możliwości zagospodarowania sobie przez uczniów czasu do uczenia
się w szkole. Mało jest form nauczania frontalnego na rzecz rozwijania
spontanicznej aktywności poznawczej dzieci oraz doradztwa w ich uczeniu
się.
3.
Metody uczenia się to przede wszystkim: uczenie się poprzez odkrywanie, praktykę,
swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o współdziałaniu i wzajemnej
pomocy, samokontrola, możliwości eksperymentowania, analiza doświadczeń w kręgu
w oparciu o osobistą dokumentację z uczenia się, sprawozdania i relacje z
własnych badań, wspólne waloryzowanie osiągnięć, twórcze metody uczenia się.
4.
Atmosfera i klimat uczenia się - - to jednoznaczna akceptacja dzieci jako osób
uczących się o indywidualnym potencjale rozwojowym; to wspierające podejście
nauczycieli do procesu uczenia się dzieci; atmosfera zaufania i obustronnej
otwartości, jasne postanowienia (zasady, umowy, uzgodnienia czy kontrakty
edukacyjne), doradztwo i pomoc. Istotne jest to, by dzieci postrzegały siebie w
klasie jako wspólnotę osób i
doświadczały szacunku oraz wsparcia ze strony innych (tak rówieśników,
jak i dorosłych) w toku edukacji.
5.
Formy aktywności edukacyjnej - to podejmowanie działań praktycznych,
wytwarzanie czegoś, badanie, współ/decydowanie o treściach, ustalanie pomysłów,
eksperymentowanie, pozyskiwanie informacji, pisanie swobodnych tekstów,
drukowanie, prezentowanie interesujących spraw i wydarzeń na forum klasy,
opowiadanie, dokumentowanie, omawianie konfliktów, formułowanie własnych pytań
i problemów, opracowywanie zasad współżycia czy uczenia się, tańce, zabawy,
dyskusje, liczenie, opracowywanie gier i zabaw, zbieranie i porządkowanie
rzeczy, hodowanie zwierząt i pielęgnowanie roślin, obserwacje, malowanie,
dyktowanie sobie tekstów z trudnościami ortograficznymi, pisanie własnych
książek itp.
6.
Wymierne efekty uczenia się - to
historyjki, wiersze, gazetki ścienne, obrazy, gry, plany, tabele i wykresy,
wystawy, zbiory, przedstawienia teatralne, piosenki, własne środki dydaktyczne,
indywidualne karty pracy, przedmioty, protokoły rozmów, sprawozdania, własne
książki, listy itp.
W szkole otwartej nauczyciel optymalizuje
uczenie się dzieci dzięki temu, że odkrywają one własne metody poznawania i
doświadczania świata. We wzajemnych relacjach panuje szacunek i partnerstwo.
Każdy bowiem wie, iż uczenie się jest wartością autoteliczną, cenną samą w
sobie i nie można za jego jakość przerzucać odpowiedzialności na innych. Proces
edukacyjny tak jest organizowany, by uczniowie i ich nauczyciele mieli więcej
sukcesów, niż porażek, więcej satysfakcji i radości, niż kłopotów czy trosk.
Pedagog w takiej szkole akceptuje swoich uczniów, cieszy się ich obecnością i
wielostronną aktywnością oraz pomaga w ich osobistym rozwoju.