Prof. Roman Leppert czujnie zaalarmował nasze środowisko pojawieniem się projektu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie kosztochłonności dyscyplin naukowych. Jak napisał: (...) byłoby wskazane abyśmy wyrazili swoją opinię jako KNP PAN. Sprawa jest o tyle poważna, że rozporządzenie będzie określać nie tylko wskaźniki kosztochłonności w zakresie kształcenia, ale również w zakresie prowadzenia badań naukowych.
W obu przypadkach pedagogice przypisano wartość 1 (podczas gdy w zakresie kształcenia naukom socjologicznym zaproponowano 1,5, a psychologii 2). Przyjęcie takiego rozwiązania będzie oznaczało dla władz uczelni nieopłacalność kształcenia w zakresie wszystkich kierunków przypisanych do dyscypliny pedagogika, a tym samym redukcję zatrudnienia, jednocześnie ograniczy ilość środków przeznaczanych na działalność badawczą w naszej dyscyplinie (rektorzy po otrzymaniu subwencji, biorąc pod uwagę wskazany w rozporządzeniu wskaźnik kosztochłonności badań prowadzonych w ramach pedagogiki nie będą mieli wyjścia i ograniczą środki na prowadzenie przez nas badań.
Sprawa okazała się na tyle ważna i poważna, że natychmiast skierowałem prośbę do członków Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN z zapytaniem, czy nie powinniśmy jednak zająć oficjalnego stanowiska w tej sprawie. Pod kierunkiem profesorów: Marzenny Zaorskiej, Marka Konopczyńskiego, Wiesława Ambrozika, Doroty Klus-Stańskiej i Barbary Kromolickiej zostało przygotowane wstępne stanowisko. Powaga sytuacji sprawiła, że nie pozostaliśmy obojętni i zainteresowaliśmy też tą kwestią dziekanów wydziałów pedagogicznych w kraju. Mamy nadzieję, że oni wystąpią z jeszcze mocniejszym przekazem, gdyż są odpowiedzialni za kształcenie pedagogiczne oraz za dyscyplinę i jej rozwój na uniwersytecie czy w akademiach pedagogicznych.
Projekt Rozporządzenia Ministra w sprawie kosztochłonności dyscyplin naukowych obejmuje zarówno wskaźnik kosztochłonności działalności naukowej - badań naukowych, jak i kosztochłonności kierunków studiów - kształcenia. Bywa też tak - jak w przypadku psychologii, że wynosi on 2 dla kierunków studiów, a 1 dla działalności naukowej. Wskaźniki dla ustalenia kosztochłonności kształcenia na kierunku są wyższe niż ich odpowiednik w działalności naukowej - badaniach. W przypadku pedagogiki jest w każdym przypadku wskaźnik 1.
Rozporządzenie faworyzuje nie tylko uczelnie technicznie, których badania mają znaczenie dla gospodarki i przedsiębiorczości, ale jeszcze bardziej uczelnie przyrodnicze, artystyczne i medyczne. Sprawa jest poważna bowiem wskaźniki kosztochłonności dyscyplin naukowych będą miały istotny wpływ na składnik badawczy algorytmu MNiSW podziału subwencji. Rozciągnięcie widełek od 1 do 6 spowoduje, że udział także naszej dyscypliny (i pozostałych dyscyplin, które mają w projekcie ksztochłonność 1) znacznie się zmniejszy, a tym samym - zmniejszy się ich finansowanie. (Dziekan WSE UAM prof. Agnieszka Cybal-Michalska)
Dziekani pedagogicznych wydziałów zwracają uwagę na następujące jeszcze kwestie:
"W pewnym sensie obniża się wartość naszej dyscypliny, nie dostrzegając siły i kosztów jakie ponosimy na kształceniem naszych absolwentów. W rozporządzeniu wskazuje się na wartość „1” przy pedagogice. Uważam, że wskazana wartość nie pozwala na odzwierciedlenie rzeczywistych nakładów na prowadzoną działalność dydaktyczną i naukową. Przecież pedagogika, to też pedagogika specjalna i pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, gdzie koszty kształcenia są wyższe. Mam tutaj na myśli m.in. kształcenie nauczycieli, gdzie niezbędnym, a drogim zabiegiem są praktyki.
Są to wydatki znaczne, które podwyższają koszty prowadzenia działalności dydaktycznej. Do tego szereg metodyk szczegółowych, które niejednokrotnie również wymagają specyficznego podejścia podnoszących koszty kształcenia. Warto wspomnieć o konieczności tworzenia tzw. małych grup na niektórych specjalnościach pedagogicznych związanych z określonymi zajęciami (np. praktyka śródroczna w przedszkolu, szkole, placówce specjalnej itd.; treningi interpersonalne i inne tego typu zajęcia wymagające mniejszej grupy studenckiej)." (dr hab. Sławomir Przybyliński - Prorektor UWM w Olsztynie).
"Proponowany współczynnik kosztochłonności kształcenia na kierunku pedagogika "konserwuje" stary sposób kształcenia nauczycieli. W perspektywie studiów 5-letnich i nadziei na wykorzystanie sprawdzonych w innych krajach czy zalecanych przez OECD strategii kształcenia nauczycieli społeczeństwa wiedzy, nam pozostaną nadal liczne grupy, sale wykładowe tylko z rzutnikiem i nieliczne wizyty w placówkach. Te uwagi nie dotyczą tylko pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz specjalnej. Pełne wsparcie środowiska dla zmiany współczynnika kosztochłonności dla pedagogiki do wysokości współczynnika dla psychologii uważam za słuszne. Nauczyciel dziecka nie może być mniej gruntownie wykształcony niż pracujący z nim psycholog, a nakłady na badania w obu dyscyplinach również powinny być zbliżone (prof. Józefa Bałachowicz APS)
Do Ministra Jarosława Gowina skierowali swoje stanowisko szefowie zespołów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN:
Szanowny Panie Ministrze,
w imieniu Członków Zespołu Pedagogiki Specjalnej (ZPS) oraz Członków Zespołu Pedagogiki Resocjalizacyjnej (ZPR), funkcjonujących przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk (KNP PAN) przekazujmy opinię wyrażającą zdecydowany sprzeciw co do współczynnika kosztochłonności prowadzenia kształcenia na studiach stacjonarnych w dyscyplinie pedagogika, który zaproponowano w projekcie Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie współczynników kosztochłonności (projekt z dnia 23 listopada 2018 r.). Ustalony przez MNiSW współczynnik kosztochłonności wynosi 1. Równocześnie wyrażamy postulat o korektę danego wskaźnika z szacowanej wartości 1 na wartość (wskaźnik) - 2. Argumentacja wobec powyższego postulatu dotyczy następujących kwestii:
- proponowany wskaźnik kosztochłonności nacelowany jest na obniżenie, a nawet podważenie, wartości pedagogiki jako dyscypliny naukowej, w tym także pedagogiki specjalnej jako jej subdyscypliny. Proponowana wartość wskaźnika nie odzwierciedla faktycznych kosztów ponoszonych na kształcenie absolwentów pedagogiki generalnie, a pedagogiki specjalnej szczególnie. Wskazana w projekcie rozporządzenia wartość wskaźnika kosztochłonności kształcenia nie pozwala na pokrycie rzeczywistych nakładów niezbędnych na porycie jakościowej działalności dydaktycznej i naukowej. Realne koszty kształcenia na kierunku pedagogika specjalna są niewspółmiernie wyższe, niż proponowane w rozporządzeniu. Mamy tutaj na myśli m.in. kształcenie nauczycieli, gdzie niezbędnym jego elementem są metodyki specjalistyczne, które powinny być realizowane w niezbyt licznych grupach studentów i praktyki pedagogiczne (np. treningi interpersonalne i inne tego typu zajęcia; praktyka pedagogiczna śródroczna w przedszkolu, szkole, placówce specjalnej itd.). To wydatki znaczne, istotnie podwyższające kosztochłonność prowadzenia działalności dydaktycznej.
- projekt ww. rozporządzenia zakłada obniżenie wskaźnika kosztochłonności w niemal wszystkich (za wyjątkiem nauk o sztuce oraz archeologii) dyscyplinach humanistycznych, a to generuje poważne niebezpieczeństwo zdeprecjonowania humanistyki polskiej. Mimo że pedagogika z formalnego punktu widzenia włączana jest do obszaru nauk społecznych, a przywołana teza o deprecjacji nie dotyczy jej bezpośrednio, jednakże sygnalizowana logika myślenia może perspektywicznie przekładać się także na pedagogikę (która jest przede wszystkim dyscypliną humanistyczną). Spośród 11 dyscyplin z zakresu nauk społecznych, tylko w dwóch przypadkach (pedagogika i nauki prawne) wskaźnik kosztochłonności pozostawiono na tym samym, jak dotychczasowy, niezmienionym poziomie. W pozostałych dyscyplinach został on podniesiony;
- na postawie zapisów zawartych w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z dnia 30 sierpnia 2018 r., poz. 1668), art. 68 .studia na kierunkach nauczycielskich (w tym na kierunku pedagogika specjalna) będą realizowana w ramach jednolitych 5-letnich studiów magisterskich, co kumuluje większe potrzeby i powoduje wyższą kosztochłonność kształcenia;
- studia w zakresie pedagogiki specjalnej są studiami wymagającymi wysoce specjalistycznego przygotowania do pracy w obszarze działań edukacyjno-rehabilitacyjnych i/lub edukacyjno-resocjalizacyjnych, specjalistycznych metodyk pracy z zakresu wspomagania rozwoju i edukacji dzieci oraz młodzieży doświadczających konsekwencji zaburzeń funkcjonalnych na tle niepełnosprawności czy problemów w adaptacji do warunków społecznych (np. z metodyki zajęć z zakresu orientacji i przemieszczania się w przestrzeni, rozwijania funkcji sensorycznych, socjoterapii, muzykoterapii, arteterapii, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wyrównawczych, z terapii pedagogicznej i innych). Ponadto wielu godzin praktyki pedagogicznej w placówkach ogólnodostępnych i specjalnych;
- celem działań Ministerstwa Nauk i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Edukacji Narodowej jest edukacja studentów, dzieci, młodzieży na wysokim poziomie, a to wymaga przygotowania kadry specjalistów (nauczycieli, pedagogów specjalnych, innych specjalistów) na miarę pierwszej połowy XXI wieku, z uwzględnieniem obecnych tendencji w zakresie edukacji włączającej oraz proponowanego podejścia do zagadnienia specjalnych potrzeb edukacyjnych (SPE). W ramach danych tendencji, promowanych między innymi przez Europejską Agencję ds. Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych oraz realizowanej przez rząd Polski polityki oświatowej, edukacja włączająca dotyczy wszystkich uczniów, podobnie jak specjalne potrzeby edukacyjne. Co oznacza, że spełnienie wymogów w kwestii przygotowania nauczycieli, pedagogów specjalnych, innych specjalistów z obszaru pedagogiki wymaga większych niż przewidziano w projekcie rozporządzenia nakładów finansowych nie tylko w wymiarze kształcenia teoretycznego, ale także praktycznego, kształcenia wysoce specjalistycznego, po to aby pozyskali niezbędne kwalifikacje do realizacji stawianych przed nimi zdań, adekwatnie i adekwatnych do promowanej tezy wysokiego poziomu współczesnej edukacji dzieci i młodzieży w Polsce.
W „Programie Prawa i Sprawiedliwości” z roku 2014, przygotowanym przed wyborami do Sejmu RP napisano: „Dobra szkoła (…) przekazuje wiedzę i umiejętności, kształtuje formację umysłową, wprowadza młodych ludzi w kod kulturowy, jaki naród polski wytworzył w swoich dziełach, wychowuje do życia we wspólnocie, krzewi odpowiednie zachowania moralne i obywatelskie, daje intelektualne i duchowe instrumenty nie tylko do głębszego rozumienia dzisiejszego świata, ale do śmiałego i rozważnego w nim uczestnictwa. Taki wspaniały efekt może być uzyskany w warunkach optymalnych, to znaczy, przy ścisłej współpracy nauczycieli, rodziny oraz innych wspólnot, a wszystko przy silnym wsparciu państwa. Edukacja jest sprawą o znaczeniu podstawowym dla nas wszystkich, a jej skutki ujawniają się i trwają wiele dziesięcioleci”. (s. 129);
- proponowany wskaźnik kosztochłonności przełoży się na jakość kształcenia studentów na kierunku pedagogika, w tym na kierunku pedagogika specjalna, wpłynie negatywnie na zakres oraz jakość realizowanych badań naukowych.
Liczymy na uwzględnienie wskazanych argumentów oraz postulowaną korektę zapisów zawartych w projekcie Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie współczynników kosztochłonności (projekt z dnia 23 listopada 2018 r.)
Z wyrazami szacunku,
prof. dr hab. Marzenna Zaorska - przewodnicząca ZPS KNP PAN; prof. dr hab. Wiesław Ambrozik- przewodniczący ZPR KNP PAN i prof. dr hab. Marek Konopczyński z-ca przewodniczącego ZPR KNP PAN.