W okresie wyborczym pojawiła się książka filozofa współczesnej myśli politycznej prof. Marcina Króla, w której przyznaje się do znanej nam od wieków tezy, że Polak przed szkodą i po szkodzie głupi.
Tytuł jego książki – „Byliśmy głupi” (Warszawa 2015), która została napisana w autobiograficznej stylistyce, świetnie oddaje stan rozczarowania i rozgoryczenia nie tylko transformacją w naszym kraju , ale także cynizmu i nikczemności części akademickiego środowiska współkreującego ów stan. Król nie jest ani pierwszym, ani ostatnim krytykiem przemian polskiej rzeczywistości lat 1989-2015, chociaż wydaje mu się, że jest kimś wyjątkowym w krytycznym na nią spojrzeniu. W jakiejś mierze trzeba się z nim zgodzić, skoro uczestniczył w gremiach decydenckich jako doradca.
Z tym większym zainteresowaniem sięgnąłem po jego wspomnienia, okraszone faktami i ich spóźnioną oceną po latach. Dolewają one gorzkiej łyżki dziegciu do nieuzasadnionego a jakże dobrego samopoczucia i braku krytycyzmu w obozie obecnej władzy. Po m.in. rozliczeniowej dla postsolidarnościowej formacji książce Ireneusza Krzemińskiego, mamy kolejny dowód na ZDRADĘ społeczeństwa przez ELITY. To koniec z podtrzymywaniem mitów o ich propaństwowości, o rzekomym budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, o rzekomej trosce rządzących o samorządność i praworządność.
Król odsłania kulisy umożliwienia postkomunistom odzyskania w 1993 r. władzy, której destrukcja została w ukrytych formach kontynuowana w kolejnych próbach rządzenia przez coraz bardziej degenerujące się resztki solidarnościowego obozu w trzech okresach rządów: AWS, PiS-Samoobrona-LPR czy obecnie PO-PSL. W tych wspomnieniach M. Król pokazuje jak rewolucja zjadała własne dzieci, jak niszczono postaci wielkiej opozycji, propaństwowców, jak doprowadzono i utrwalano wojnę polsko-polską w wyniku przeświadczenia i zgodnego z nim działania, że w polityce nie trzeba zachowywać się przyzwoicie, nienagannie kulturowo.
Demokrację można budować tylko demokratycznie – stwierdza na s. 18 Marcin Król, ale wymagało to zdolności i woli porozumiewania się elit ze sobą i współpracy mimo istniejących między nimi różnicami natury ideologicznej, które ich coraz silniej zaczęły dzielić. Jakże trafnie brzmi wypowiedź Bronisława Geremka w czasie ostatniego zebrania Komitetu Obywatelskiego w dn.24 czerwca 1990 r. :
Mam wrażenie, że coś przegrałem: wiarę, że można w życiu politycznym dostrzec coś więcej niż grę o władzę, że można dostrzec zasady, które uformowały ruch „Solidarności” i dziesięć lat jego istnienia”. Spór między liderami Solidarności i ich intelektualnym zapleczem zapoczątkował z ich udziałem toksyczną ścieżkę walki o władzę, o bezwzględne niszczenie „SWOICH” z przyzwoleniem dla korzystających na tym „OBCYCH”, byłej a odnowionej i zakorzenionej w strukturach władzy po dzień dzisiejszy b. nomenklatury partyjnej i służb specjalnych.
Popełniano błędy w sferze gospodarczej, materialnej i mentalnej, (…)ale najgorszy był błąd dotyczący społecznej mentalności. (s. 35). Z każdym rokiem rządzący odchodzili w swoich decyzjach i działaniach od świata wartości oraz wzmacniali autoimmunizację na krytykę społeczną i naukową. Po raz kolejny nie doceniono społeczeństwa i jego prawa do partycypacji i autonomii zarazem. Nasilająca się alienacja władzy sprzyjała temu, by obywatele zaczęli się od niej odwracać traktując ją jako wrogą, a nie jako solidarnościowego sojusznika. Jakże aktualnie brzmią dylematy Polaków z 1990 r.!
M. Król pisze: Wybory prezydenckie odbywały się zatem przy ogromnej bezradności Polaków, którzy nie wiedzieli, o co chodzi, którzy musieli myśleć jedynie o pieniądzach i o kawałku chleba. Spodziewano się błyskawicznej poprawy. Obiecywano poprawę.”(s. 38) Dzisiaj możemy stwierdzić, że poza częściową modernizacją kraju, w życiu obywateli niewiele się zmieniło od tamtego czasu wyrzeczeń i nadziei. Rządzący każdej sceny politycznej (lewica-prawica i neoliberałowie) systematycznie odchodzili od świata wartości, od dostrzegania i szanowania praw obywateli na rzecz troski o samych siebie i swoich popleczników.
Ponownie powrócił w wyborach prezydenckich – a utrwali się jesienią w wyborach parlamentarnych – modus straszenia i manipulacji, politycznego kłamstwa i zobowiązywania pod presją lęku, mniejszego zła, negacji (a więc ucieczki od wolności). Jak pisze M. Król: „My byliśmy także głupi, sądząc, że najgorsze cechy polskiego społeczeństwa zostały jakby zatarte czy też uszlachetnione przez „Solidarność”. W drugiej połowie 1990 r. było tak, jakby „Solidarność” w ogóle nigdy nie istniała. I tak jest do dzisiaj. Jednych to zdumiewa, innych boli. Ani śladu „Solidarności”.
Zamiast kapitalizmu demokratycznego, solidarnościowego, racjonalnie opiekuńczego mamy demokrację partyjną, proceduralną, antyobywatelską, uwłaszczającą się na resztkach dóbr publicznych. Coraz bardziej niszczono tkankę społecznego zaufania, więzi, na rzecz podtrzymywania antagonistycznej rywalizacji, wzajemnego wyniszczania się z udziałem najwyższych władz państwowych i sił parlamentarnych. Roztrwoniono nie tylko społeczny zapał, zaangażowanie i pasję, ale i rozpoczęto walkę z innowatorami, refleksyjnymi krytykami zakorzeniających się w strukturach i mechanizmach rządzenia patologii. Do dzisiaj w Polsce nie ma ani prawicy, ani lewicy, ani centrum.(…) Gdzie się podział wielki kapitał „Solidarności” , a jeżeli nie „Solidarności” , to chociaż Komitetu Obywatelskiego? Zmniejszył się radykalnie, zniknął. Jak to się stało? (s. 50-51)
Politycy odsłonili najciemniejsze strony nie tylko swojej osobowości, ale także hipokryzji i całkowitej niezdolności do współpracy tak między sobą, jak i ze społeczeństwem. Zaprzedali swoje moralne i polityczne cnoty zabiegając przede wszystkim o zdobycie władzy kosztem realizacji interesu społecznego. Skandaliczne zachowanie wszystkich aktorów w roku 1991 doprowadziło do nonsensownej ordynacji wyborczej, do stworzenia prezydentury, która przecież miała być chwilowa, na użytek Wałęsy, a ostała się do dzisiaj. Prezydent silny, bo z wyboru powszechnego, jest słaby, bo ma bardzo ograniczone uprawnienia. (s. 55) Postsolidarnościowe elity są tego świadome od 25 lat a mimo to podtrzymały ów stan dla własnego, także partyjnego dobra.
Usunięto także z języka i słów kluczowych w przemówieniach władzy kategorię patriotyzmu ponoć po to, by nie łączono jej z nacjonalizmem. Podobnie wykreślano wszelkie wątki odwołujące się do ideologii konserwatyzmu. Czy obawa przed nacjonalizmem byłą wówczas uzasadniona? - pyta M. Król i odpowiada: Całkowicie nie. Czy miała polityczne i duchowe konsekwencje ? Zdecydowanie tak. Przede wszystkim strach przed nacjonalizmem zamknął oczy na realne zagrożenia postkomunizmem. Ponadto trzeba pamiętać, że obok nieznośnych sporów opartych na ambicjach i walce o władzę trwał spór ciągle żywej kultury inteligenckiej z wszystkim, co nie centrowe i neoliberalne.(s. 63-64)
Co z tego, że zniknął socjalizm jako ustrój polityczny, skoro w neokapitalizmie nadal są na różnych szczeblach władzy towarzysze minionej nomenklatury. Nie powiodła się w III RP ani dekomunizacja, ani lustracja, w wyniku których można byłoby całkowicie wyeliminować z gry cyników, ludzi skorumpowanych i nadal korumpujących, miernot biernych, ale zawsze wiernych, zbrodniarzy i oportunistów, Dzisiaj naturalnie byli komuniści odgrywają czasami niewielką rolę (…)Jednak brak jednolitej i stanowczej reakcji na ich szkodnictwo sprawił, że pewne wzory pozostały i znacznie trudniej było odbudować demokrację. (s. 78) Przyzwalając na niepamięć wzmacniamy także wśród młodych pokoleń demoralizację, rozmywamy poczucie dobra i zła.
M. Król najpierw pisze, że nie rozumie, jak mogło dojść do ponownego objęcia władzy przez komunistów w 1993 r., by nieco dalej przypisać to marnemu rządowi Hanny Suchockiej i jawnemu włączeniu się biskupów katolickich w sprawy polityki (jako arbitrów w konstruowaniu rządu) i edukacji. Absurdalne jest jego stwierdzenie, że komuniści w latach 1973-1977 „nie zrobili potem nic złego” (s. 79), a to przecież oni przywrócili i utrwalili w urzędach i strukturach władzy formy i metody takiego jej sprawowania, by pod szyldem demokracji można było realizować postkomunistyczną autokrację. To oni wykorzystali ideę „grubej kreski”, w świetle której – Skoro nie możesz unicestwić wroga, to zawrzyj z nim porozumienie (s. 79) i czerpią z niej korzyści po dzień dzisiejszy.
Skończyły się czasy przyzwoitości. Do gry weszli młodzi, którzy zrozumieli, że dla "kariery" można łamać wszelkie reguły, gdyż nic ich do ich współstanowienia czy przestrzegania już nie zobowiązuje. W tej grze o władzę – zdaniem M. Króla – sprzeniewierzyła się część hierarchii Kościoła katolickiego, którzy chcieli zapewnić sobie rolę gwaranta w powoływaniu kolejnych rządów lub wspierania opozycji wobec każdej lewicy.(…) interwencja Kościoła w moralność publiczną powinna mieć charakter perswazji, a nie szantażu. Kościół jednak nigdy nie pogodził się z demokracją i zapewne będzie to zawsze współpraca trudna. (s.92)
Król z jednej strony pisze o destrukcyjnej roli Kościoła, a z drugiej opowiada bajki, jakoby ludzie „Solidarności” w okresie III RP „W zasadzie nie kradli, nie dorabiali się na polityce , czy dzięki polityce, niebywałych majątków. Nie ma ani jednego przykładu. >>Uwłaszczenie nomenklatury<< , nieco demonizowaniem dotyczyło nomenklatury właśnie, złodziejami byli dawni komuniści, Nie wszystkich niestety udało się złapać za rękę. ”(s. 101)
Takim stwierdzeniem M. Król kompromituje zdolność do diagnozowania polskiej rzeczywistości politycznej. Swoją książkę wydał w 2015 r. a nie w 1997, toteż widać wyraźnie, jak usiłuje podtrzymać mit rzekomo uczciwych elit b. ”Solidarności”. Zupełnie pomija osiem lat katastrofalnej dewastacji polskiej edukacji, kultury, a zatem także fundamentalnych dla formacji młodych pokoleń środowisk inkulturacyjnych, wychowawczych.
Cytując poglądy Vaclava Havla na temat demokracji i odwagi cywilnej krytyków aktorów jej destrukcji niewiele z nich skorzystał, skoro w żadnej mierze nie odnosi tego już do obecnie sprawujących w Polsce władzę, których polityka jest przykładem polityki aparatu, niszcząca manipulacjami, intrygami, cybernetycznym i medialnym czy propagandowym sterowaniem oddolne, obywatelskie inicjatywy.
Jeśli są winni upadkowi etosu „Solidarności”, to – zdaniem M. Króla – przede wszystkim ci, którzy go kreowali a następnie zdradzili. Kuriozalna i kompromitująca autora tej książki jest teza, że gdyby nie obecna opozycja, która nieustannie neguje rządy PO i PSL, to „(…) Platforma Obywatelska byłaby lepsza, bo musiałaby się nauczyć działania w warunkach istnienia merytorycznej opozycji, a pośrednio polska demokracja byłaby lepsza”. (s. 113) Nie widzi w tej grupie cwaniaczków, bezideowych hipokrytów, oszustów, złodziei, obrośniętych w piórka sekretarzy stanu, którym z racji ich głupoty jest obojętne, jakim resortem będą kierować, bo przecież są do wszystkiego, nie dostrzega skorumpowanych polityków władzy, robiących intratne interesy dla siebie, dla partii tylko nie dla dobra wspólnego.
Filozof przyznaje, że był przeciwny temu, by – jak to określił – „(…) upchnąć do konstytucji w 1997 roku nonsensowny zapis, że edukacja jest bezpłatna, z którego wynikły potem same fatalne rzeczy”.(s. 122) Czy rzeczywiście jest się z czego cieszyć po 25 latach dysponowania wolnością indywidualną, ale będąc społeczeństwem rozwarstwionym, pozbawionym poczucia solidaryzmu, potrzeby demokratycznego współdziałania?
Książka M. Króla jest z jednej strony samousprawiedliwieniem własnej głupoty, do której słusznie się przyznaje, ale także typowej dla okresu PRL stylistyki wygodnego generalizowania w swoich ocenach działań opozycji jako nieodpowiedzialnej, bo niewspierającej rządu, bo niekierującej pod jego adresem sensownej krytyki. A cóż to znaczy, sensowna krytyka? Filozof polityczny zdaje się, że przestał studiować najnowsze raporty z badań w naukach społecznych i humanistycznych, wyalienował się w poczuciu własnej wartości z diagnoz, które osłabiają jego punkt widzenia i samoobrony. Zdaje się, że Marcin Król ma powód do wielokrotnego stawiania sobie pytania o powody głupoty, bowiem sposób udzielania na nie odpowiedzi, tylko ją pomnaża.