Wczoraj miałem zaszczyt uczestniczenia w uroczystym odsłonięciu tablicy pamiątkowej poświęconej zmarłemu przed niespełna trzema laty ks. profesorowi Januszowi Tarnowskiemu - kapłanowi, psychologowi, pedagogowi i pisarzowi. Wyjątkowa to postać w dziejach polskiej myśli o wychowaniu, pedagogii dialogu. Właśnie w tym dniu, kiedy moi przyjaciele, znajomi, b.. studenci spotkali się z okazji 70-lecia Uniwersytetu Łódzkiego na Wydziale Nauk o Wychowaniu, by wspominać lata studiów czy pracy, ja - zgodnie z wcześniejszym zobowiązaniem naukowym, społecznym i osobistym udałem się do Warszawy, by na ul. Żelaznej 97 spotkać się z wychowankami, przyjaciółmi, duszpasterzami Mistrza pedagogiki dialogu, pedagogiki religii, ekumenizmu, pedagogiki miłości i nadziei.
Ks. prof. Janusz Tarnowski uczestniczył od pierwszej edycji Międzynarodowej Konferencji "Edukacja alternatywna - dylematy teorii i praktyki" aż do szóstej, wygłaszając za każdym razem nowy referat. Był mistrzem słowa, metafor, piękna polskiej mowy, autorem kilkuset rozpraw naukowych, w tym serii książek, jakie pisał i wydawał razem z dziecięco-młodzieżowym zespołem redakcyjnym pod wspólnym tytułem: "Dzieci i ryby głosu nie mają?"
Pedagodzy mówili o ks. Profesorze jako "Januszu Korczaku w sutannie". On sam, rzeczywiście, jako trzynastoletni chłopiec został tak urzeczony „gadaninkami’ radiowymi Janusza Korczaka, że w czasach swojej duszpasterskiej służby i pracy naukowej stał się jednym z nielicznych prekursorów niepowtarzalnej recepcji i transmisji myśli tego wybitnego pedagoga nowego wychowania z okresu międzywojennego do współczesnej humanistyki i praktyki pedagogicznej.
Przypomnę kilka danych z Jego biografii. Po ukończeniu Państwowego Gimnazjum im. St. Staszica w Warszawie wstąpił do miejscowego Metropolitalnego Seminarium Duchownego i otrzymał święcenia kapłańskie w 1943 r.
Studia magisterskie w zakresie pedagogiki ukończył w 1950 r. na Uniwersytecie Warszawskim, zaś w sześć lat później ukończył studia filozoficzne w zakresie psychologii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1956 r. wykładał w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. W 1962 r. obronił na KUL pracę doktorską z psychologii, zaś od 1966 r. wykładał pedagogikę na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie oraz w jej punkcie konsultacyjnym w Katowicach. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1972 r. w ATK na podstawie rozprawy pt. "Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej".
Od 1982 r. J. Tarnowski kierował Katedrą Pedagogiki na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK w Warszawie, której był już emerytowanym profesorem. Był też niezwykle aktywnym członkiem-współzałożycielem Polskiego Komitetu im. Janusza Korczaka, członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Studium Charakteru i Osobowości z siedzibą w Paryżu oraz członkiem Międzynarodowego Biura Katolickiego ds Dziecka w Genewie.
Opublikował ponad 300 artykułów naukowych, popularnonaukowych i publicystycznych oraz tak znakomite książki, jak m.in.: Wychowanie do pokoju z Bogiem i ludźmi [Poznań 1981], Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej [Warszawa 1982], Próby dialogu z młodymi [Katowice 1983], Siedem lat dialogu. Prekatecheza egzystencjalna [Katowice 1986], Z tajników naszego „ja” [Poznań 1987], Rozmowy o wierze i życiu [Katowice 1989], Janusz Korczak dzisiaj [Warszawa 1990], Dzieci i ryby głosu nie mają?[1991, 1993, 1995, 1997], Jak wychowywać? [Warszawa 1993], Kto pyta, nie błądzi [1997], Poznać siebie, zrozumieć innych [Warszawa 1997]; Jak wychowywać? W ogniu pytań (2003); Jak wychowywać? Uczyć się od wychowanków (przyjaciół) (2005).
W sposób wyjątkowy i niepowtarzalny w naszym kraju zainicjował ruch oddolnego, społecznego i partnerskiego zaangażowania kilku pokoleń dzieci i młodzieży we współpracę, której owocem staje się wspólne dzieło - książki stanowiące ślad doczesnych, transcendentnych, ludzkich oraz duchowych problemów, z jakimi przychodziło im zmagać się na co dzień. Z jednej strony książki te trafiają nie tylko pod rodzime strzechy, ale i do odległych od Polski krajów (m.in. do Szwecji, USA, Kanady, Japonii czy Wielkiej Brytanii), z drugiej zaś strony członkowie redakcji - a mogą nimi być osoby do 15 roku życia - nie lękają się konfrontacji i autoprezentacji, uczestnicząc w spotkaniach ze swoimi czytelnikami, udzielając wywiadów do gazet i czasopism czy prowadząc audycje radiowe i telewizyjne. Widać wyraźnie nawiązanie u J. Tarnowskiego do tradycji Korczakowskiego „Małego Przeglądu”, tygodnika współredagowanego przed wojną przez same dzieci.
Ksiądz profesor Janusz Tarnowski pełnił również od 1958 r. do końca swojego życia służbę duszpasterską jako rektor Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej na ul. Żelaznej 97 w Warszawie. W swojej działalności naukowo-pedagogicznej zajmował się problematyką chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej, charakterologii (szczególnie typologii osobowości wg R. le Senne’a), katechezy oraz prowadził badania nad aktualnością pedagogiki Janusza Korczaka. Jak sam pisał o sobie - opierał się na swej wieloletniej teorii i praktyce dialogu wychowawczego, ukazując drogę ku najgłębiej pojętej osobie wychowanka, aby wspólnie z nim dążyć do pełni Syna Człowieczego.
Zafascynowany postacią i twórczością wybitnego pedagoga oraz przyjaciela dzieci i młodzieży Janusza Korczaka stał się wybitnym kontynuatorem jego dzieła i myśli. W swoich opracowaniach naukowych i artykułach, wykładach, rozmowach oraz homiliach niejednokrotnie nawiązywał do jego tekstów oraz dorobku życia i męczeńskiej śmierci. Podobnie jak Stary Doktor dążył do nawiązania pełnego zaufania kontaktu z wychowankami w duchu dialogu, szacunku i przyjaźni. Aktywnie uczestniczył w inicjatywach mających na celu upamiętnienie sylwetki Janusza Korczaka (międzynarodowy i polski ruch korczakowski).
Zaangażowanie w dialog ekumeniczny i międzypokoleniowy oraz pojednanie między narodami
Zarówno w pracy naukowej (publikacje, wykłady akademickie), jak i działalności duszpasterskiej wielkie znaczenie przywiązywał do dialogu i pojednania pojmowanych bardzo szeroko. Dotyczyło to zwykłych relacji międzyludzkich, jak wymiaru społecznego. Za sprawę zasadniczą uważał uważne słuchanie innych i starał się uczyć tej trudnej sztuki innych ludzi. Aktywnie uczestniczył w polskich i międzynarodowych inicjatywach o charakterze ekumenicznym – tak chrześcijańskich, jak i chrześcijańsko-żydowskich. Gorąco popierał inicjatywy służące pojednaniu i lepszemu zrozumieniu pomiędzy narodami, zwłaszcza w stosunkach polsko-niemieckich (np. pamiętny „List biskupów polskich do biskupów niemieckich”) i polsko-żydowskich.
Ks. prof. Janusz Tarnowski angażował się w budowanie relacji opartych na zaufaniu i głębokim szacunku również z ludźmi o innych przekonaniach - też z osobami niewierzącymi, agnostykami i poszukującymi. Wzbudzał zaufanie wśród młodych (dzieci i młodzieży) oraz sprzyjał dialogowi międzypokoleniowemu, zwłaszcza w rodzinie, szkole i wspólnocie kościelnej. Animował grupy i wspólnoty dziecięce i młodzieżowe, jak również te o charakterze międzypokoleniowym. Jego wykłady i rekolekcje (często o charakterze dialogowym) przyciągały bardzo wielu ludzi reprezentujących niejednokrotnie różne przekonania i poglądy. Zwalczał stereotypy i uprzedzenia w stosunku do innych ludzi.
Wychowywanie do aktywnego i odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym w duchu dialogu
Ks. Prof. Janusz Tarnowski nie angażował się bardzo mocno w sprawy polityczne, ale też z dużym zainteresowaniem i uwagą śledził życie publiczne. Swojemu patriotyzmowi oraz umiłowaniu wartości społeczeństwa obywatelskiego dał wyraz w czasie Powstania Warszawskiego, ofiarnie pracując jako kapelan, jak również będąc wychowawcą, naukowcem i duszpasterzem w trudnym okresie powojennym i w odrodzonej III Rzeczpospolitej. W dyskusjach i rozmowach na tematy związane z życiem publicznym z jednej strony potrafił zająć wyraźne, ale jednocześnie otwarte stanowisko inspirowane Ewangelią i nauczaniem Kościoła, z drugiej jednak umiał z wielkim szacunkiem i zainteresowaniem słuchać osób o innych poglądach.
Dążył do tworzenia atmosfery lepszego wzajemnego zrozumienia i budowania w ten sposób dobra wspólnego. Jego wykłady, seminaria i spotkania formacyjne przez niego prowadzone były swego rodzaju szkołą debaty, dyskusji oraz dialogu, wreszcie poszukiwania prawdy, której ziarna mogą być obecne wśród osób o różnych, nawet przeciwstawnych przekonaniach. Starał się budować kompromis i szukać dróg pojednania. Zwracał uwagę ta potrzebę budowy kultury słuchania. Można powiedzieć, że był jednym z inspiratorów i prekursorów nowoczesnej debaty i demokracji deliberatywnej.
Nie angażując się bezpośrednio w politykę, wychowywał młodych do uczestnictwa w życiu publicznym w różnych jego wymiarach traktowanego jako służbę. Wielu jego wychowanków zainspirowanych jego świadectwem zajęło później odpowiedzialne stanowiska w życiu publicznym i zawodowym. Można powiedzieć, że zarówno w trudnym okresie komunizmu, jak i w odrodzonej Rzeczpospolitej troszczył się o wychowanie przyszłych i obecnych aktywnych i odpowiedzialnych członków społeczeństwa obywatelskiego.
Wkład w rozwój myśli pedagogicznej (prekursor pedagogiki personalno-egzystencjalnej)
Ks. Prof. Janusz Tarnowski był nowatorski i oryginalny w swoich pracach oraz badaniach naukowych. Jako twórca pedagogiki personalno-egzystencjalnej konsekwentnie nawiązał do rozwijającej się współcześnie filozofii dialogu, jak również chrześcijańskiej filozofii personalistycznej i niektórych nurtów myśli egzystencjalnej. Jest to twórcza próba przeniesienia tych koncepcji, wzbogaconych doświadczeniem i myślą Janusza Korczaka oraz samego Janusza Tarnowskiego, do współczesnych nauk pedagogicznych. Pozostawił po sobie liczne publikacje naukowe i popularne, zarówno pozycje książkowe, jak i artykuły. Chętnie współpracował z mediami w dziele popularyzacji nowoczesnej myśli wychowawczej. Był też jako nauczyciel akademicki oraz profesor w seminariach duchownych wychowawcą kilku pokoleń duszpasterzy i katechetów.
***
Pragnę wyrazić słowa uznania dla wychowanka ks. profesora - Huberta Boczara, który od ponad roku zabiegał o prawo do tak pięknego upamiętnienia wyjątkowego kapłana i pedagoga. Kto czytał prace prof. Antoniny Guryckiej o sztuce wychowania, zapewne przyzna mi rację, że proces ten - z punktu widzenia jego wartości -jest odroczony w czasie. Wczoraj spotkali się ci, którzy pedagogię dialogu nie tylko wykładają, mówią o niej, pogłębiają jej sens i praktyczne rozwiązania, ale czynią wartością osobistego życia. Dzięki temu promieniuje ona na innych.