Pan dr hab. Wojciech Sławomir Krysztofiak - filozof z Uniwersytetu Szczecińskiego, specjalista w zakresie fenomenologii, logiki filozoficznej, metodologii, nauki o poznaniu i komunikacji opublikował w swoim newsweekowym blogu aż dwa artykuły o tym, jak to kompromitująco jawi mu się stan polskiej pedagogiki, w tym na tle Afryki. Rozumiem, że chodzi mu o światowyj poziom rozwoju pedagogiki w Afryce. Nie wiedziałem, że trzeba aż takich porównań, by wzrosło zainteresowanie jego blogiem, ale pewne z zawartych w nim treści budzą szczególny podziw. Przytoczę zatem oba jego wpisy, bo zapewne nasi pedagodzy nie mieli jeszcze możliwości zapoznania się z pierwszą w tym kraju od lat filozoficzną diagnozą stanu nauk pedagogicznych. Przeczytajmy uważnie, bo warto:
Katastrofalna kondycja polskiej pedagogiki
Polska, typowa szkoła wyższa jest lepsza w dziedzinie naukowego uprawiania pedagogiki jedynie od typowej szkoły wyższej w Gruzji, Rosji, Czarnogórze, na Białorusi, w Azerbejdżanie, Albanii, Mołdawii i na Ukrainie. W Izraelu na publikację tekstu pedagogicznego, który spełnia międzynarodowe standardy naukowości, trzeba przeciętnie czekać w losowo wybranej szkole jedynie 116 dni, podczas gdy w Polsce ponad 45 lat. Jeden polski „pedagog-naukowiec” pisze pracę spełniającą międzynarodowe standardy akademickie w ciągu prawie 395 lat.
SCImago Lab, hiszpańska instytucja analiz scjentometrycznych, najbardziej prestiżowy ośrodek badawczy tego typu w Europie, publikuje na swojej stronie internetowej rankingi osiągnięć naukowych wszystkich państw dla poszczególnych dyscyplin naukowych.[1] Prezentowane dane mają charakter ilościowy. Dotyczą ilości opublikowanych tekstów naukowych za lata 1996 – 2010 w najbardziej liczących się czasopismach naukowych na świecie dla każdej dyscypliny naukowej, a także – ilości cytowań artykułów naukowych.
W naszym kraju w mediach rozgorzała dyskusja na temat katastrofalnego stanu edukacji powszechnej. Politycy proponują „idiotyczne” sposoby administracyjnego uzdrowienia sytuacji (na przykład, likwidacja gimnazjów). Nikt jednak nie zauważa tego, że przyczyną tego stanu jest fatalny poziom przygotowania do zawodu polskich nauczycieli w klasach I – III. Potwierdzają to dane scjentometryczne, pokazujące jakość wytworu naukowego polskiej pedagogiki. Jeśli w szkołach wyższych uprawia się „pseudo-naukę pedagogiczną”, to nie można dziwić się temu, że absolwenci pedagogicznych kierunków studiów nie nadają się do pracy w szkołach podstawowych. Powiedzenie: jaki nauczyciel, taki jego uczeń, maluje w sposób najbardziej adekwatny kondycję rodzimego szkolnictwa na poziomie podstawowym.
Poniżej prezentuję europejski ranking wyników naukowych w zakresie pedagogiki z uwagi na liczbę opublikowanych tekstów naukowych przez przeciętną szkołę wyższą w danym kraju w oknie czasowym 15-tu lat (od 1996 do 2010), w 525 najbardziej prestiżowych czasopismach z zakresu dyscyplin pedagogicznych na świecie[2] Pierwsza cyfra informuje o tym, ile tekstów naukowych typowa szkoła wyższa opublikowała w danym kraju w przeciągu 15 lat, druga cyfra oznacza to, ile tekstów naukowych w zakresie pedagogiki „napisał dany kraj” w przeliczeniu na milion mieszkańców w okresie 15 lat, zaś trzecia oznacza globalną produkcję tekstów pedagogicznych (obliczana w sztukach) w piętnastoletnim oknie czasowym danego kraju. Ostatnia cyfra oznacza to, ile czasu potrzebuje przeciętna szkoła w danym kraju na napisanie jednego artykułu w zakresie pedagogiki, który byłby publikowalny w którymś z prestiżowych czasopism.
Oto ranking:
1. Izrael 47.23, ( 209.85, 1606), 116 dni
2. Wielka Brytania 45.05, (231.38, 14101), 121 dni
3. Szwecja 20.56, (113.65, 1028), 266 dni
4. Finlandia 18.18, (169.65, 891), 301 dni
5. Cypr 15.76, (337.53, 268), 347 dni
6. Holandia 14.63, (130.13, 2166), 1 rok i 9 dni
7. Malta 13.00, (128.7, 52), 1 rok i 56 dni
8. Irlandia 12.49 (147.26, 612), 1 rok i 73 dni
9. Turcja 11.50, (26.64, 1886), 1 rok i 111 dni
10. Norwegia 11.12, (158.05, 734), 1 rok i 127 dni
11. Grecja 11.12, (66.40, 712), 1 rok i 127 dni
12. Hiszpania 8.39, (48.92, 1981), 1 rok i 288 dni
13. Belgia 6.87, (60.07, 625), 2 lata i 67 dni
14. Islandia 6.75, (177.6, 54), 2 lata i 81 dni
15. Niemcy 5.32, (26.31, 2167), 2 lata i 299 dni
16. Chorwacja 4.76 (26.49, 119), 3 lata i 55 dni
17. Estonia 4.06, (108.56, 142), 3 lata i 253 dni
18. Słowenia 3.95, (76.73, 154), 3 lata i 291 dni
19. Portugalia 3.65, (37.65, 402), 4 lata i 40 dni
20. Szwajcaria 3.52, (49.72, 377), 4 lata i 95 dni
21. Luksemburg 3.50, (28.81, 14), 4 lata i 104 dni
22. Włochy 3.50, (12.76, 742), 4 lata i 104 dni
23. Dania 3.22, (52.87, 290), 4 lata i 240 dni
24. Serbia 2.95, (11.59, 118), 5 lat i 31 dni
25. Austria 2.64, (24.74, 203), 5 lat i 249 dni
26. Bułgaria 2.57, (20.51, 149), 5 lat i 305 dni
27. Słowacja 2.18, (13.20, 72), 6 lat i 321 dni
28. Litwa 1.94, (25.53, 91), 7 lat i 267 dni
29. Francja 1.54, (15.38, 956), 9 lat i 270 dni
30. Węgry 1.35, (10.37, 103), 11 lat i 40 dni
31. Macedonia 1.06, (9.22, 19), 14 lat i 55 dni
32. Bośnia i Hercegowina 1.00 (16.12, 74), 15 lat
33. Czechy 0.99, (8.02, 82), 15 lat i 55 dni
34. Łotwa 0.71, (18.26, 41), 21 lat i 46 dni
35. Rumunia 0.56, (2.79, 62), 26 lat i 287 dni
36. Armenia 0.50, (4.29, 14), 30 lat
37. Polska 0.33, (3.79, 146), 45 lat i 166 dni
38. Gruzja 0.32, (4.75, 22), 46 lat i 319 dni
39. Rosja 0.17, (1.18, 180), 88 lat i 86 dni
(...)
Bez wątpienia zaprezentowany ranking jest wstrząsający. Polska, typowa szkoła wyższa jest lepsza w dziedzinie naukowego uprawiania pedagogiki jedynie od typowej szkoły wyższej w Gruzji, Rosji, Czarnogórze, na Białorusi, w Azerbejdżanie, Albanii, Mołdawii i na Ukrainie. Porównując Polskę na przykład z liderem rankingu, czyli typową szkołą wyższą w Izraelu, musimy dojść do nadzwyczaj przykrego dla nas wniosku. W Izraelu na publikację tekstu pedagogicznego, który spełnia międzynarodowe standardy naukowości, trzeba przeciętnie czekać w losowo wybranej szkole jedynie 116 dni, podczas gdy w Polsce ponad 45 lat.
W Polsce jest obecnie zarejestrowanych ze stopniem doktora 3882 naukowców pracujących w dyscyplinach pedagogicznych. Osoby te w 15-letnim oknie czasowym opublikowały 146 artykułów naukowych, spełniających międzynarodowe standardy akademickie. Postaram się wyręczyć p. Minister Edukacji Narodowej i odrobić zadanie domowe: Ile lat potrzebuje przeciętny, polski „pedagog-naukowiec” na napisanie artykułu naukowego, spełniającego akademickie, międzynarodowe standardy naukowości (zadanie które powinien umieć rozwiązać każdy gimnazjalista)?
Oto rozwiązanie: Skoro w ciągu piętnastu lat 3882 osoby napisały 146 tekstów naukowych, to jedna osoba w tym okresie napisała 0.038 pracy naukowej (stosujemy algorytm proporcji). Skoro jedna osoba pisze 0.038 artykułu naukowego w ciągu 15 lat, to jeden polski „pedagog-naukowiec” pisze pracę spełniającą międzynarodowe standardy akademickie w ciągu prawie 395 lat (stosujemy kolejny raz algorytm proporcji). Dla porównania przeciętnemu polskiemu logikowi napisanie jednej przyzwoitej pracy zajmuje niespełna 12 lat. Ponieważ średnia życia wynosi poniżej 100 lat, wnioskujemy, że prawdopodobieństwo napisania poważnego artykułu naukowego przez typowego, polskiego „pedagoga-naukowca” jest bliskie 0%. To jest katastrofa. A dla naszych dzieci tragedia.
Będę Stańczykiem!!! Apeluję do p. Minister Edukacji Narodowej. Na Pani ciąży obowiązek ratowania polskiej oświaty – w tym wypadku likwidacji instytutów pedagogiki w większości szkół wyższych w Polsce. Na ministrze, który nie dokona rewolucyjnych zmian w instytutach, katedrach i pracowniach pedagogicznych w naszych szkołach wyższych, będzie ciążył zarzut zdrady stanu, gdyż polska edukacja jest mordowana. Dane są nazbyt jednoznaczne, żeby z nimi dyskutować. Utrzymywanie obecnego stanu rzeczy jest zbrodnią przeciwko obecnym i przyszłym pokoleniom obywateli naszego państwa.
********************************
W następnym felietonie Autor omawia kondycję polskiej pedagogiki na tle afrykańskich osiągnięć w tej dyscyplinie, w szczególności w odniesieniu do krajów biednych i targanych wojnami:
Pedagogika polska na tle Afryki
Ponieważ polska pedagogika jest w sytuacji katastrofalnej, warto dokonać porównania efektów pracy rodzimych szkół wyższych, w zakresie dyscyplin pedagogicznych, z wynikami uzyskiwanymi przez szkoły wyższe w poszczególnych państwach afrykańskich. Okazuje się, że Polska zajmuje na kontynencie afrykańskim 31 pozycję w rankingu produkcji tekstów w światowych, prestiżowych, pedagogicznych czasopismach przypadających na przeciętną szkołę wyższą danego państwa.
Pierwsza cyfra, w rankingu poniżej, oznacza liczbę wytworzonych artykułów naukowych z zakresu pedagogiki przez typową szkołę wyższą w danym państwie w 15-letnim oknie czasowym. Kolejna cyfra (pierwsza w nawiasie) wskazuje na globalną produkcję tekstów pedagogicznych danego państwa w przeciągu piętnastu lat (od 1996 do 2010 roku). Trzecia cyfra oznacza liczbę szkół wyższych w danym państwie. Oto ranking:
1.Botswana 21.00 (105, 5)
2. Lesotho 13.00 (13, 1)
3. Erytrea 7.00 (7, 1)
4. Afryka Południowa 4.00 (100, 25)
5. Malawi 3.86 (27, 7)
6. Suazi 4.50 (9, 2)
7. Namibia 3.50 (14, 4)
8. Kenia 2.91 (128, 44)
9. Nigeria 2.16 (281, 130)
10. Uganda 2.12 (53, 25)
11. Zimbabwe 2.09 (23, 11)
12. Gambia 2.00 (2, 1)
13. Niger 2.00 (2, 1)
14. Ghana 1.82 (62, 34)
15. Mauritius 1.67 (10, 6)
16. Zambia 1.55 (14, 9)
17. Rwanda 1.28 (9, 7)
18. Tanzania 1.21 (40, 33)
19. Mozambik 1.00 (9, 9)
20. Sierra Leone 1.00 ( 2, 2)
21. Wybrzeże Kości Słoniowej 1.00 (3, 3)
22. Republika Środkowej Afryki 1.00 (1, 1)
23. Egipt 0.84 (48, 57)
24. Etiopia 0.73 (24, 33)
25. Senegal 0.62 (5, 8 )
26. Togo 0.50 (1, 1)
27. Burkina Faso 0.50 (2, 4)
28. Kamerun 0.43 (6, 14)
29. Algeria 0.36, (26, 72)
30. Tunezja 0.34 (19, 55)
31. Polska 0.33 (146, 448)
(...)
Zaprezentowany ranking pokazuje to, że losowo wybrana polska szkoła wyższa jest gorsza pod względem wartości naukowej publikowanych tekstów naukowych od losowo wybranych szkół w 30 krajach Afryki. Oznacza to, że w typowej szkole wyższej, działającej w Botswanie (tu pedagogika jest rozwijana na jednym z najwyższych na świecie poziomów), Kenii, Ugandzie, Senegalu czy Kamerunie, pedagodzy osiągają lepsze rezultaty naukowe niż te, które są osiągane w losowo wybranej szkole wyższej naszego kraju.
31-sze miejsce zajmowane przez Polskę w afrykańskim rankingu osiągnięć naukowych szkół wyższych w dyscyplinach pedagogicznych jest ze względów oczywistych skandalem. Wynik ten zawdzięczamy rozdrobnieniu ilościowemu szkół wyższych w Polsce. Ale nawet redukcja połowy z tych szkół poprawiłaby naszą pozycję jedynie do 25-go miejsca w Afryce. Nadal bylibyśmy gorsi od Etiopii (kraju targanego suszami i głodem), Sierra Leone (jeden z najbiedniejszych krajów świata), Rwandy (potarganej nie tak dawno krwawą rzezią domową) czy pustynnej Namibii.
W przeliczeniu na milion mieszkańców nasza produkcja naukowa (czyli wydajność naukowa) na tle rezultatów afrykańskich państw nie wygląda jednak najgorzej. Dla piętnastoletniego okna czasowego taki ranking wydajności naukowej w obszarze badań pedagogicznych przedstawia się następująco:
1. Botswana 50.8
2. Mauritius 7.67
3. Lesotho 6.75
4. Suazi 6.75
5. Namibia 6.52
6. Polska 3.79
W porównaniu z Afryką, milion polaków produkuje więcej tekstów pedagogicznych spełniających standardy naukowości niż milion obywateli większości państw „czarnego lądu”. Jeśli jednak uświadomimy sobie, że w większości państw afrykańskich PKB per capita jest wielokrotnie niższy niż w Polsce, to ten nasz sukces w Afryce (siódme miejsce) staje się marny. W społeczeństwach tego kontynentu nie inwestuje się wymaganej ilości zasobów finansowych w rozwój nauki z racji biedy. Gdyby Afryka miała tyle pieniędzy, ile posiadają polscy przedstawiciele nauk pedagogicznych, pobiłaby nas pod względem wydajności naukowej z kretesem.
Można obliczyć wskaźnik lenistwa naukowego pedagogów dla każdego państwa. Wyższy poziom zamożności danego społeczeństwa powinien skutkować wyższą wydajnością naukową. Znaczy to, że mając więcej pieniędzy, powinniśmy lepiej naukowo pracować. Okazuje się jednak, że wzrost zamożności społeczeństwa nie musi prowadzić do wzrostu jego wydajności naukowej. Mówiąc metaforycznie, czasami jest tak, że mając więcej pieniędzy, efektywniej nie pracujemy.
Taką sytuację zwykle określamy jako lenistwo w pracy. Intuicyjnie mówiąc, wskaźnik lenistwa naukowego w danej dyscyplinie jest miarą bogactwa przypadającego na jednostkę wydajności naukowej w danej dyscyplinie. Im niższy ów wskaźnik dla danego społeczeństwa w odniesieniu do określonej nauki, tym lenistwo naukowe jej reprezentantów jest niższe. Jeśli nie jesteśmy leniwi, to nie potrzebujemy wielkich bogactw, aby pracować wydajnie. Poziom bogactwa danego społeczeństwa mierzy się wartością PKB per capita.
Zatem aby obliczyć wskaźnik lenistwa w danej dyscyplinie dla danego państwa, wystarczy podzielić wartość jego PKB per capita na wartość jego wydajności naukowej w tejże dyscyplinie. Tak otrzymana liczba dla dyscyplin pedagogicznych będzie wyrażała to, jaki jest wymagany PKB per capita dla danego państwa wystarczający na to, aby milion obywateli w ciągu roku wyprodukowało jeden tekst naukowy z zakresu pedagogiki, który mógłby zostać opublikowany w którymś z ponad 500 prestiżowych czasopism naukowych. Polscy pedagodzy są naukowo leniwi w stopniu porównywalnym z lenistwem naukowym pedagogów z Burundi, Togo i Tunezji. Uzyskana przez Polskę wartość parametru lenistwa naukowego w zakresie pedagogiki nie napawa optymizmem. Przy utrzymaniu obecnego poziomu życia w Polsce, osiągnięcie przyzwoitej wydajności naukowej w granicach 20 000 wymagałoby czterokrotnego (czyli o 400 %) poprawienia wydajności naukowej pedagogów. Z kolei wyniki dla państw afrykańskich są nadzwyczaj optymistyczne. Pomimo przejmującej biedy w tych krajach, afrykańscy pedagodzy pracują efektywnie w stosunku do swojej zamożności, pracują relatywnie na podobnym poziomie jak większość ich europejskich kolegów.
Lenistwo naukowe jest powodowane czteroma czynnikami: lękiem przed publikacją wyników z uwagi na oczekiwaną stratę, brakiem kompetencji, brakiem narzędzi pracy oraz brakiem motywacji (brakiem oczekiwania na zysk). W wypadku pedagogiki, czynnik narzędziowy nie może być brany pod uwagę w Polsce, gdyż uprawianie tej dyscypliny naukowej wymaga kredy, tablicy i książek (na to nas stać). Polska nie jest krajem totalitarnym, więc publikowanie wyników naukowych w zachodnich czasopismach pedagogicznych nie skutkuje „kłopotami w pracy”. Z drugiej strony ogrom „makulaturowego wytworu pedagogicznego” w Polsce jest zatrważający; więc nie można odmówić naszym pedagogom motywacji do pisania swoich dzieł naukowych. Pozostaje więc czynnik kompetencyjny – lenistwo polskich pedagogów jest powodowane przez niski poziom ich kompetencji. Wydaje się, że o tym poziomie decyduje głównej mierze brak choćby biernej znajomości języków obcych, uniemożliwiający pedagogom obcowanie ze światowym dorobkiem naukowym, a w konsekwencji prowadzenie badań spełniających międzynarodowe standardy.
Przy wysokich wartościach wskaźnika lenistwa naukowego, świadczących o brakach kompetencyjnych w danej dyscyplinie, finansowe strategie sanacji (wzmacniające motywację w wytwarzaniu nauki) nie pomagają. W naszym wypadku wymagana jest likwidacja dotychczasowej struktury administracyjnej polskiej pedagogiki. Następnie należy zorganizować strukturę umożliwiającą związanie badań kognitywistycznych (prowadzonych przez polskich logików i psychologów poznawczych) z pedagogicznymi.
Jak dla mnie, to bomba. Czekamy teraz na podobną analizę, tylko dotyczącą rozwoju polskiej filozofii na tle jej dokonań w Afryce. Mamy jeszcze kilka kontynentów do porównań i szereg innych nauk społecznych oraz humanistycznych, które należałoby uczynić przedmiotem komparatystyki publicystycznej. Ciekawe, co sądzą na ten temat pedagodzy?
Kilka uwag do braku logiki w rozumowaniu Autora:
1) W krajach anglojęzycznych nie ma pedagogiki jako dyscypliny naukowej. Posługiwanie się kategorią "education" nie ma nic wspólnego z kontynentalną pedagogiką;
2) Założenie, że każdy, kto czyni przedmiotem swoich badań edukację, jest pedagogiem, jest nielogiczne. To tak, jak każdy, kto bada dziecko musiałby być pediatrą czy pedologiem. Otóż edukacją zajmują się przedstawiciele większości nauk humanistycznych, społecznych, ale i matematyczno-przyrodniczych (dydaktyka kształcenia w tych naukach) czy technicznych. Edukacją zajmuje się także filozofia, więc gdyby trzymać się tej logiki konstruowania zbiorów, to i filozofia byłaby pedagogiką, a tego chyba by autor tych tekstów nie życzył sobie.
3) Wystarczy zajrzeć do bazy naukowej OPI, by przekonać się, że nie ma w Polsce 3882 naukowców pracujących w dyscyplinach pedagogicznych, tylko ok. 540, którzy przyznają się do uzyskania kwalifikacji naukowych w dyscyplinie naukowej - pedagogika. Nie wiem zatem, jak to nasz filozof policzył, że jest nas prawie 4 tys. bo jeśli tak, to musiałby zaliczyć do nich także samego siebie. Jest w końcu nauczycielem akademickim, czyli ma jakiś związek z edukacją.
4) Co to znaczy, dyscypliny pedagogiczne? Czy to jest dla filozofa tożsame z pedagogiką jako dyscypliną naukową, w ramach której prowadzone są awanse naukowe - nadawane stopnie naukowe i tytuły naukowe? To może jest filozofia i dyscypliny filozoficzne, które w tym afrykańskim rankingu także występują?
Przypomniało mi się zadanie logiczne z toku studiów na kierunku pedagogika:
Czy jeśli kura zniesie jajko w chlewie, to musi wylęgnąć się z niego świnia?