Dlaczego nie doczekaliśmy się i nie doczekamy debaty o edukacji?

Nie dlatego, że zaproszenie Jarosława Kaczyńskiego – Prezesa Prawa i Sprawiedliwości skierowane było tylko i wyłącznie do Komitetu Wyborczego Platformy Obywatelskiej, choć nie ulega wątpliwość, że jest to jeden z istotnych powodów. Jeśli wszystkie dzieci są nasze, a więc i sfera kształcenia oraz wychowywania młodych pokoleń powinna być ponadpartyjna, wykraczając poza zantagonizowane ze sobą dwa środowiska polityczne.

W gruncie rzeczy, jeśli chciano dzisiaj jedynie „przesłuchać” panią minister edukacji narodowej Katarzynę Hall, to pojawia się pytanie, dlaczego nie też wiceministra usytuowanego w tym resorcie z ramienia koalicyjnego PSL? Dlaczego nie zaproszono do udziału w tej debacie nie tylko obecnych w Sejmie przedstawicieli sił politycznych, ale i tych pozaparlamentarnych, które stworzyły przecież i zarejestrowały już swoje komitety wyborcze? Czyżby one nie miały nic do powiedzenia na temat edukacji? Dzieci i młodzież nie są własnością państwa, nie są własnością skupionych w Parlamencie sił politycznych, nie są też własnością jakichkolwiek związków wyznaniowych czy Kościołów, choć one czy ich rodzice w jakiś sposób są z nimi powiązane?

Premier D. Tusk skorzystał z kolejnej formuły demagogicznej ucieczki od odpowiedzialności za to, by obywatele – wyborcy uzyskali dostęp do informacji na temat rzeczywistego stanu polskiej edukacji (bo taką diagnozą nie jest to, co było przedstawione na czerwcowym tzw. I Kongresie Polskiej Edukacji) oraz planowanych w związku z kolejną zmianą formacyjną w przyszłej kadencji Sejmu zmian czy kontynuacji. Nie dowiemy się, jak postrzegają role oświaty i wychowania kandydaci innych komitetów wyborczych, bo nikt się z nimi nie liczy.

Usiłuje się podzielić polskie społeczeństwo na „białych” i „czarnych”, na „swoich” i „obcych”, na „godnych” i „niegodnych”, na „lepszych” i „gorszych”. Czyni to także ten, który jeszcze cztery lata temu na kontestowaniu takiego stanowiska, zdobył władzę w Sejmie i utworzył koalicyjny rząd. Już zmieniły się standardy politycznej przyzwoitości, czy może jednak liczy się na podtrzymanie temperatury pseudokonfliktu i pseduoantagonizmów, by wykluczać jednych, a doceniać innych?

Przyznam szczerze, że sposób prowadzenia walki politycznej z włączaniem w nią problematyki oświatowej dobitnie wskazuje na to, jak nieodpowiedzialni są politycy, jak lekceważą obywateli, jak usiłują ich zmanipulować, przekupić, kolonizować, by zrealizować swoje partykularne interesy. System oświatowy znowu będzie ofiarą tych polaryzujących scenę walk, znowu przez najbliższe miesiące zostaną wyhamowane niektóre, a pożyteczne dla dzieci i młodzieży działania, skoro nie wiadomo, co wydarzy się po wyborach.

A co ma się wydarzyć z oświatą i w oświacie? Tego nie wiemy i nie dowiemy się. Możemy jakoś mieć na to wpływ, oddając swój głos na tych, którzy klarownie i jednoznacznie określają swój stosunek do edukacji, jej najważniejszych podmiotów – dzieci i młodzieży, nauczycieli i wychowawców, rodziców, pracowników administracji i doradztwa psychologiczno-pedagogicznego. Znowu jesteśmy skazani na „propagandową papkę”, slogany, pustosłowie w czasie różnych wieców, spotkań, w spotach i na plakatach. Jedni będą chwalić się tym, co już zainwestowali w oświatę, a inni, dlaczego jest to dla niej złe, jedno będą mówili o sukcesach, chociaż nie swoich, a inni o ich negatywnych skutkach i zagrożeniach.

Polskiej oświacie potrzebna jest debata ponadpartyjna, choć z udziałem wszystkich zainteresowanych nią sił politycznych, komitetów wyborczych. Konieczna jest, jak określa to wybitny filozof Jűrgen Habermas - komunikacja wolna od zakłóceń, gdyż tylko ona stanowi warunek sine qua non emancypacji człowieka, a więc jego prawa i możliwości do samostanowienia o tym, na kogo ma głosować. Habermas postuluje idealną sytuację mowy sprowadzającą się do takiej organizacji procesów wymiany argumentów i podejmowania decyzji, która zapewniałaby symetryczny podział szans i faktyczną równość w zakresie wyboru i dokonywania wszystkich aktów mowy. Chodzi tu o pełną wymienialność ról dialogowych w dyskursie oraz o doprowadzenie partnerów interakcji społecznych do porozumienia (konsensusu). Chyba, że znowu chcemy zgodzić się na to, by kolejni zwycięzcy w tych wyborach podzielili środowisko oświatowe na „swoje” i niszczyli „obcych”.

Przedmiotem dyskursu mogą być albo problematyczne rozwiązania (tu jest konieczny dyskurs teoretyczny), albo problematyczne normy (tego dotyczy dyskurs praktyczny). Idealna sytuacja komunikacyjna, przybierająca postać mowy argumentacyjnej musi spełniać następujące warunki roszczeniowe:

• prawomocność roszczenia do prawdy, która polegałaby na tym, że wszyscy potencjalni uczestnicy dyskursu będą mieli równe szanse otwarcia i jego kontynuacji. Wszystkie strony komunikacji będą dążyć do prawdy (rozumianej w duchu klasycznej teorii prawdy) i będą wrażliwe na racjonalne argumenty. Przyjmą tylko takie sądy, których prawdziwość uważają wspólnie za racjonalnie uzasadnioną;

• prawomocność roszczenia do ważności - polegająca na tym, że rozmówcy uzgadniają ze sobą wartości. Obie strony mają tu równe szanse powoływania się na konstatywy tj. wysuwania i kwestionowania wszystkich twierdzeń, wyjaśnień i interpretacji. Uzgodnienie wartości możliwe jest - zdaniem Habermasa - dopiero w ramach postkonwencjonalnego etapu rozwoju kultury, a z takim mamy już do czynienia;

• prawomocność roszczenia do szczerości - polegająca na tym, że komunikujące się ze sobą strony mają równe szanse powoływania się na reprezentatywy tj. szczerego wyrażania swoich przekonań, intencji i postaw [“twierdzę, że jest tak a tak, i w to wierzę”];

• prawomocność roszczenia słuszności założonych norm, gdzie chodzi o wzajemną zgodę na przedstawiany stosunek do normatywnej bazy przekazu. Obie strony muszą mieć równe szanse wysuwania żądań i roszczeń.

Pamiętajmy, że spełnienie powyższych warunków idealnego dyskursu jest niemożliwe, gdy z jednej strony partnerzy aktów mowy argumentacyjnej mogą świadomie dążyć do zniekształcenia komunikacji, z drugiej zaś strony może okazać się jako obiektywnie trudne uwzględnienie wszystkich roszczeń, ważności. W konsekwencji derywaty dyskursu, w odróżnieniu od idealnego pojecia dyskursu, stawiają nas często przed koniecznością dokonania świadomego wyboru między tymi roszczeniami, które pozostają w konflikcie. Musimy podjąć wówczas decyzję, jakie roszczenia należy zrealizować, a jakie ograniczyć po to, by można było w określony sposób zracjonalizować społeczne praktyki komunikowania się.

Zdaniem Habermasa dyskurs komunikacyjny nie może brać pod uwagę tylko intencji argumentujących podmiotów, ale i racjonalność struktur społecznych, w ramach których ma miejsce proces wymiany argumentów. Trudno jest o uzyskanie porozumienia tam, gdzie struktura społeczna zakłada dychotomiczny podział ról społecznych, na tych, którzy w sprawach publicznych mają prawo mówić i tych, którym wolno jedynie słuchać czy na tych, którzy mogą wydawać polecenia i pouczać innych oraz tych, których jedynym ‘prawem’ jest obowiązek posłuszeństwa. W każdym dojrzałym politycznie społeczeństwie uczestniczące w nim podmioty mają prawo zakwestionować odnoszące się do nich decyzje powołując się m.in. na to, że nie mogły na równych zasadach partycypować w ich tworzeniu, podobnie jak każdy z nas ma prawo zakwestionować kontrakt, do którego zawarcia został zmuszony.

Tak więc, śmieszne i kompromitujące są tłumaczenia Premiera D. Tuska i jego manipulacyjny zabieg, że to on zabrania swoim ministrom uczestniczenia w debatach na temat m.in. edukacji. Nie wiedziałem, że ten Premier może aż tak zniewalać swoich ministrów i czynić ich marionetkami w swoich rękach. Prawdziwa cnota krytyk się nie boi! A tu chyba lęk zakłóca myślenie i świadomość tego, że wszyscy członkowie rządu są dla nas, dla obywateli, a nie dla siebie i swoich interesów. To my ich utrzymujemy ze swoich podatków. Chyba już o tym zapomnieli.


(Dyskursy rozumu: między przemocą i emancypacją. Z recepcji Jürgena Habermasa w Polsce, red. L. Witkowski, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1990; L. Witkowski, Edukacja przez pryzmat teorii społecznej Jürgena Habermasa, Socjologia Wychowania V, Zeszyt 145,Toruń, Acta Universitatis Nicolai Copernici, 1984)