Koniec wyłącznie instrumentalnej, biurokratycznej oceny czasopism naukowych przez resort nauki i szkolnictwa wyższego?

Do grudnia 2014 r. powoływany przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego zespół naukowców decydował o tym, ile punktów będzie posiadać periodyk naukowy, który został zarejestrowany przez wydawcę w resortowej bazie. Pisałem o tym wielokrotnie, że także Komitet Nauk Pedagogicznych PAN protestował przeciwko biurokratycznym metodom przyznawania punktów czasopismom, które są naukowe, chociaż wiele z nich z nauką niewiele ma wspólnego.

Tak to niestety jest, że jak chce się o jakości czegokolwiek decydować zza biurka, na podstawie wypełnionych ankiet, musi dojść do eksplozji w środowisku naukowym, które naprawdę lepiej wie, co jakieś pismo jest warte. Ministra nauki i szkolnictwa wyższego, tak poprzednia, jak i obecna nie odpowiadała na protesty KNP PAN, na rzeczowe. Wiele uwag było zgłaszanych do MNiSW na piśmie, na łamach pism akademickich, naukowych jak np. "Forum Akademickie" czy "Nauka", bo już nie przytaczam tu rozpraw z debat na temat szkolnictwa wyższego. O taki wysiłek urzędników nawet nie podejrzewam.

Przypomnę, że to prof. Krzysztof Mikulski zaprosił do Instytutu Historii PAN w Warszawie przewodniczących wszystkich komitetów naukowych Akademii, by po wspólnej dyskusji, diagnozie przejść do działania naprawczego. Zależało mu na tym, by przestać godzić się z jedynie instrumentalnie (parametrycznie) tworzoną punktacją (tzw. lista krajowa punktowanych czasopism), która w żadnej mierze nie była weryfikowana jakościowo. Niestety, ale to profesorowie - także członkowie PAN - ekonomiści, ale i nauk medycznych i ścisłych opracowali wbrew interesom i dobru polskiej nauki mierniki, które były poza kontrolą, poza prawem odwoławczym. Gdyby takie działało, to wnioskujące o wyjaśnienia podmioty utrzymywałyby odpowiedź. Redakcja naukowego czasopisma "Rocznik Pedagogiczny" (KNP PAN) dwukrotnie kierowała do MNiSW wniosek o ujawnienie kryteriów i uzasadnienia przypisanej periodykowi punktacji. Zbywano ją milczeniem, brakiem jakiejkolwiek odpowiedzi.

Profesor - członek rzeczywisty PAN Jan Wolański, wybitny filozof, zachęcił nas do tego, by podjąć jednak walkę o odzyskanie minimum przyzwoitości w kreowanym przez biurokrację rankingu czasopism. Nikt z nas, także profesor, nie podważał potrzeby wprowadzenia oceny publikacji naukowych, która dotyczyłaby nie tylko czasopism, ale także monografii. Czy musi ona jednak mieć jedynie charakter parametryczny, zobiektywizowany w postaci cyfrowej czy liczbowej? To jest już do dyskusji pod warunkiem, że nie traktuje się nauki tylko instrumentalnie. Urzędnicy MNiSW chcieli mieć narzędzie selekcyjne, by rozstrzygać o tym, którym jednostkom płacić więcej lub mniej z budżetu na ich funkcjonowanie. Profesor Jan Woleński słusznie protestował mówiąc i pisząc bez ogródek:

Konieczność parametryzacji jest wymuszona m. in. rywalizacją pomiędzy naukowcami, zarówno tą tradycyjną o wartość własnych wyników i związany z tym prestiż jak i coraz powszechniejszym zabieganiem o fundusze. O ile jednak ta pierwsza mogła opierać się na kryteriach jakościowych, druga wymaga stosowania kryteriów ilościowych. Dysponenci funduszów nie mogą ich przydzielać wedle ocen czynionych „na oko”, ale muszą posługiwać się wskaźnikami metrycznymi, gdyż tylko ten sposób dostarcza obiektywnych podstaw dla przewidywania rezultatów badań. Czy nam to podoba się czy nie, nauka stała się towarem. (J. Woleński, Uwagi o ewaluacji czasopism naukowych, PAUza Akademicka nr 194 z 17 stycznia 2013)

Jeśli uwzględnimy fakt, że w opublikowanych przez resort wykazach punktowanych czasopism w Polsce jest ok. 16,5 tysiąca tytułów, to zrozumiałe, że coś trzeba z tym uczynić, dokonać ich weryfikacji. Ta jednak nie może być oparta na działaniu życzeniowym czy fałszowanym przez niektórych, a niestety - stwierdzam to na podstawie analizowanych ankiet - nawet przez wielu wydawców, także pełniących funkcje dziekanów, rektorów czy zatrudnionych na stanowiskach profesorskich w wyższych szkołach niepublicznych czy publicznych. Okazuje się bowiem, że w części naszego środowiska znaleźli się tacy, którzy postanowili wzmacniać lichą reputację szkoły, brak jakości i jakichkolwiek badań naukowych powołanym do życia wydawnictwem rzekomo naukowym.

W ciągu tej kadencji komitetów naukowych PAN, dzięki intensywnym spotkaniom, dyskusjom i pracom PAN-owskiego zespołu ds. oceny czasopism, jego członkowie uzgodnili możliwości podjęcia się jakościowej oceny periodyków tylko z listy krajowej (nie filadelfijskiej i nie ERIH). Nareszcie, ministerstwo zaakceptowało nasz upór - być może w związku z nadchodzącymi wyborami i złymi notowaniami partii władzy - bo nastąpiła jego zgoda na włączenie ekspertów PAN do tego procesu.

Przewodniczący komitetów naukowych skierowali do władz PAN listę ekspertów (w naszym przypadku są to członkowie Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN reprezentujący kluczowe subdyscypliny nauk pedagogicznych), którzy wreszcie mają możliwość zajęcia naukowego stanowiska wobec listy punktowanych czasopism.

Proces ewaluacji czasopism naukowych jest przeprowadzany na podstawie Ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. z 2014 r., poz. 1620 oraz 2015 r. poz. 249) oraz § 14 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym (tekst jednolity: Dz. U. 2014, poz. 1126). Sposób oraz terminy jego przeprowadzenia reguluje z kolei Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 czerwca 2015 r. w sprawie kryteriów i trybu oceny czasopism naukowych.

Zgodnie z jego treścią „proces oceny czasopism naukowych ewidencjonowany jest w systemie teleinformatycznym”, zaś jednym z jego elementów jest ich ocena przeprowadzona przez Ekspertów. Na podstawie oceny dokonanej przez Ekspertów Zespół ds. oceny czasopism naukowych może przyznać czasopismu od 0 do 5 punktów na podstawie m.in. oceny czasopisma naukowego w środowisku naukowym, spełniania standardów etycznych, wydawniczych, oceny wkładu w naukę polską oraz naukę światową oraz innych kryteriów oceny eksperckiej.

Aby wyjść naprzeciw oczekiwaniom Ekspertów, którzy będą dokonywać oceny czasopism naukowych, opracowany został system informatyczny poprzez który możliwe będzie dokonanie oceny. Twórcą systemu jest Index Copernicus - współwykonawca projektu systemowego „Stworzenie Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym POL-on”. Ten proces ruszył. O tym, jak wypadają pedagogiczne, edukacyjne czy oświatowe czasopisma napiszę w innym czasie.

Już teraz mogę stwierdzić, że wiele czasopism uzyskało niezasłużenie wysoką ilość punktów. Takiego szalbierstwa dawno nie mieliśmy, ale też dopuściły do tego władze naszego resortu. Dobrze zatem się stało, że ministerstwo dopuściło wreszcie jakościową ocenę czasopism. Zobaczymy, jak ona się sprawdzi. Czy komitety naukowe PAN wywiążą się z zadania, które ma charakter pracy społecznej, a niezwykle pracochłonnej i czasochłonnej.

Pedagodzy specjalni - profesorami tytularnymi

W przedostatnim dniu urzędowania prezydent Bronisław Komorowski nominował 48 profesorów, w tym następujących pedagogów specjalnych:

1) prof. dr hab. Małgorzatę SEKUŁOWICZ - pedagog specjalną - profesor nauk społecznych z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.

W czerwcu relacjonowałem znakomity Kongres Światowy Pedagogów Specjalnych, który nominowana Profesor zorganizowała na Wydziale Nauk Pedagogicznych DSW we Wrocławiu. Pani profesor należy do grona światowej klasy pedagogów specjalnych, gdyż jej publikacje, osiągnięcia w zakresie kształcenia kadr naukowych, udział w projektach badawczych i upowszechnianiu wiedzy w praktyce jest niezwykle ceniony w naszym kraju. Korzystając z opinii jednego z recenzentów, jakim był tu prof. Amadeusz Krause z Uniwersytetu Gdańskiego, odnotuję najważniejsze osiągnięcia nowej pani profesor:

Prof. dr hab. Małgorzata Sekułowicz przedłożyła w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego profesora cztery monografie autorskie, sześć pod jej redakcją, 47 artykułów w pracach zbiorowych, 18 artykułów w recenzowanych czasopismach naukowych oraz recenzje i sprawozdania z konferencji. Oprócz aktywności naukowo-badawczej wyróżniają ją szczególne osiągnięcia dydaktyczne i organizacyjne po okresie uzyskania stopnia naukowego doktora habilitowanego.

Młoda profesor ukończyła pomaturalną szkołę medyczną, co nie jest bez znaczenia w kontekście jej dalszej twórczości. To podstawowe przygotowanie medyczne pozwoliło Jej w kolejnych latach rozwijać zainteresowania interdyscyplinarne na pograniczu pedagogiki specjalnej i pedagogiki leczniczej. Studia wyższe ukończyła na Uniwersytecie Wrocławskim w 1991 roku, gdzie w ramach pracy magisterskiej badała rozwój psychoruchowy dzieci urodzonych w zamartwicy, w powiązaniu z przebiegiem ciąży. Sześć lat później, tj. w roku 1997 pod opieką naukową profesora Tadeusza Gałkowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego napisała rozprawę doktorską pt: Matki dzieci niepełnosprawnych wobec problemów życiowych”. W roku 2005 na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim sfinalizowała przewód habilitacyjny, której podstawą była monografia „Wypalenie zawodowe nauczycieli placówek specjalnych”.

Wraz z uzyskiwaniem kolejnych stopni naukowych zmieniał się też status zatrudnienia M. Sekułowicz. W latach 1983-1991 była bowiem zatrudniona jako nauczyciel w Medycznym Studium Zawodowym, w latach 1991-1997 jako asystent Uniwersytetu Wrocławskiego, w latach 1997-2003 jako adiunkt w Instytucie Pedagogiki UW. Od roku 2003 jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu, gdzie do roku 2006 była adiunktem, a od roku 2006 jest profesorem tej znakomitej Uczelni. W trakcie pracy zawodowej kandydatka pełniła szereg funkcji oraz odbywała liczne staże zagraniczne.

Wśród znaczących nurtów badawczych pani Profesor jest diagnoza funkcjonowania dziecka z niepełnosprawnością, szczególnie dzieci z autystycznego spektrum zaburzeń, dzieci z ADHD i ADD. Od lat prowadzi też interesujące badania nad funkcjonowaniem rodziców dzieci z niepełnosprawnością, sytuacją rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym oraz sposobami radzenia sobie z sytuacjami trudnymi w tym środowisku socjalizacyjnym. Specyficzny i wąski nurt twórczości dotyczy problematyki wypalenia zawodowego nauczycieli i pracowników służb specjalnych, w którym nawiązuje do tradycji pedagogiki specjalnej, w tym do twórczości Marii Grzegorzewskiej, która jako pierwsza zwracała uwagę na zjawiska opisywane w aktualnych kontekstach przez kandydatkę.

Kluczową pozycję w dorobku naukowym prof. M. Sekułowicz stanowi niewątpliwie jej najnowsza monografia pt. „Wypalanie się sił rodziców dzieci z niepełnosprawnością" (2013). Recenzent wymienia ważne empirycznie wnioski z badań, a mianowicie:

• Badana grupa jest istotnie dotknięta wypaleniem sił rodzicielskich, 49 % badanych jest zagrożona wypaleniem, a 19% należy uznać za wypalonych

• Ojcowie wypalają się w mniejszym stopniu aniżeli matki

• Wartość średnia wypalenia u rodziców dzieci z niepełnosprawnością jest niższa niż u rodziców dzieci z autyzmem

• Średnia wyczerpania emocjonalnego u rodziców dzieci z zaburzeniami neurologicznymi jest najwyższa

• Średnie wypalenie u matek wychowujących samotnie dziecko jest wyższe

• Wypalenie jest wyższe u młodszych i starszych rodziców większe aniżeli w grupie wiekowej średniej

• Matki w starszej grupie wiekowej mają wyższe poczucie bezsilności

• Wyższe wypalenie u osób z wykształceniem zawodowym

• Poszukiwanie wsparcia emocjonalnego jest typową formą radzenia sobie w grupie rodziców niewypalonych

• Wysoki poziom wypalenia ogranicza możliwość stosowania aktywnych form radzenia sobie

• Podstawowymi predykatorami wypalenia jest poziom stresu i jakość życia rodziców.

Warto zatem korzystać z bardzo rzetelnie przeprowadzonych badań do dalszej penetracji naukowej zarówno powyższego środowiska, jak i formułowania nowych problemów badawczych.

2) prof. dr hab. Jacka BŁESZYŃSKIEGO profesora nauk społecznych, pedagoga specjalnego - Wydział Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Profesor Jacek Błeszyński należy do bardzo twórczych i zaangażowanych w środowisku akademickim oraz oświatowym pedagogów specjalnych. Jest absolwentem Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie w 1990 przedłożył pracę magisterską pt. Formy i metody pracy z dzieckiem autystycznym na przykładzie trzech województw. Stopień doktora nauk humanistycznych, w zakresie pedagogiki uzyskał na podstawie obronionej w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie w 1997 r. rozprawę pt. "Indywidualne i rodzinne czynniki różnicujące rozwój mowy dzieci z autyzmem". Habilitował się na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w 2005 r. zaś podstawą jego dorobku była monografia pt. Rodzina jako środowisko osób z autyzmem. Aspekt wychowawczo – terapeutyczny.

W trakcie swojej akademickiej kariery pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku (1991 – 1997), Uniwersytecie Łódzkim (1997 – 2002), by osiąść na stałe na Wydziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (od 2003 r. do chwili obecnej). Jak informuje na stronie Katedry Pedagogiki Specjalnej, przez sześć lat był kierownikiem Pracowni Badań nad Niepełnosprawnością Złożoną. Powołał do istnienia oddziały Karkowego Towarzystwa Autyzmu w Słupsku i Toruniu oraz był dyrektorem Katolickiego Ośrodka Adopcyjno – Opiekuńczego w Kwidzynie (1997-199) i twórca Diecezjalnego Ośrodka Adopcyjno – Opiekuńczego w Toruniu. Jest autorem publikacji zawiązanych z problematyką wspomagania dziecka i rodziny z dzieckiem z autyzmem i głębokimi deficytami w rozwoju. Wypromował czterech doktorów nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika.

Najważniejszymi książkami autorskimi w dorobku prof. dr. hab. Jacka Błeszyńskiego są:

* Kluczowe zagadnienia przysposobienia i funkcjonowania rodzin adopcyjnych. Kraków : Oficyna Wydawnicza Impuls, 2010.

* Analiza różnicująca wybranych zespołów zaburzeń autystycznych : zarys rewalidacji. Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010.

* Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju : skala ocen zachowań autystycznych, Gdańsk : Harmonia Universalis, 2011

* Niepełnosprawność intelektualna : mowa, język, komunikacja : czy iloraz inteligencji wyjaśnia wszystko? Gdańsk : Harmonia Universalis, 2013.


Współredagował cztery monografie zbiorowe oraz trzy własne:

* Józef Binnebesel, Jacek Błeszyński, red. nauk Zbigniew Domżał, Wielowymiarowość cierpienia. Łódź : Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej, 2010.
Jacek J. Błeszyński, red. nauk Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem. Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2011.

* Zbigniew Szot, Jacek Błeszyński, Cezary Specht, red. nauk. Terapia ruchowa osób z zespołem Aspergera : implikacje praktyczne. Łódź : Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki, 2011.

* Jacek J. Błeszyński, Katarzyna Kaczorowska-Bray, red. nauk. Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną : teoretyczne determinanty problemu. Gdańsk : Harmonia Universalis, cop. 2012.

* Ditta Baczała, Jacek J. Błeszyński, red. n. Rozwój społeczny osób z niepełnosprawnością intelektualną : ograniczenia i możliwości w zakresie kompetencji społecznych. Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013.

* Jacek J. Błeszyński, red. nauk. Alternatywne i wspomagające metody komunikacji . Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2008.

* Jacek J. Błeszyński red. nauk., Medycyna w logopedii : terapia, wspomaganie, wsparcie : trzy drogi - jeden cel Jacek Jarosław Błeszyński. Gdańsk : Harmonia Universalis, 2013

* Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem / pod red. nauk. Jacka J. Błeszyńskiego. Wydanie: Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2013.

Serdecznie gratuluję nominowanym Profesorom i życzę im po tak pięknej uroczystości udanego urlopu.

Pora relaksu i refleksji

W zawodzie nauczyciela akademickiego niektórzy mają trzy miesiące wakacji, jeśli nie należą do kadr kierowniczych, które są odpowiedzialne za rekrutację czy przygotowanie nowego roku akademickiego. Ten bowiem zaczyna się dopiero 1 października 2015 r.

Kiedy rozpoczynałem pracę w Uniwersytecie Łódzkim jako asystent na Wydziale Filozoficzno-Historycznym, to bardzo chwaliłem sobie rolę pracownika pomocniczego, który niewiele jeszcze wówczas rozumiał i potrafił w zarządzaniu jednostką (zakładem, katedrą). Nie ogarniałem jeszcze specyfiki systemu kształcenia akademickiego i polityki badań naukowych, ale mogłem być przydatny w okresie wakacyjnym w pracach organizacyjnych Instytutu. Wówczas były egzaminy wstępne, więc pracy było bardzo dużo.

Nie da się ukryć, że dzisiaj większość nauczycieli ma wolne i niczym się nie przejmuje. Nie identyfikuje się ze swoją uczelnią na tyle, by włączać się z własnej woli w działania, które pozwoliłyby na jej wzmocnienie. Tak to bywa, że większości wydaje się, że skoro nie muszą, to po co mieliby przejawiać jakąś inicjatywę? Ktoś, kto musi, uczyni to za nich i de facto także dla nich.

Trzeba doświadczyć kierowniczej odpowiedzialności, żeby zrozumieć, że skończył się czas laby, "wożenia się na kółku", wchodzenia na gotowe. Jeśli pomocniczy a bezfunkcyjni pracownicy skorzystają kreatywnie z tego przywileju, dobrodziejstwa bycia przede wszystkim dla siebie i swoich studentów, to dobrze. Przyjdzie czas wyjęcia z plecaka własnej drogi akademickiego rozwoju buławę marszałkowską.

Przewidziany prawem czas urlopu każdemu należy się nie tylko z formalnego powodu. Powinno się z niego korzystać tak dla własnego dobra, jak i szeroko rozumianej rodziny. Tym, którzy jeszcze odpoczywają czy też dopiero wybierają się na wakacje życzę odpowiedniej pogody (niektórzy bowiem nie lubią, jak jest zbyt słonecznie, zbyt ciepło, albo nie ma deszczu), dużo radości i satysfakcji z nowych doznań. Niech szum morza lub brud nadmorskiego piasku nikogo nie zraża. Coś takiego nie często i nie każdemu się zdarza.

Zachęcam do retrospekcyjnej lektury wpisów w blogu. Wiele tematów, problemów nie było przedmiotem refleksji czy krytyki, gdyż tempo bieżących zmian sprawia, że nie zawsze mamy czas na czytanie, dyskusję, podzielenie się uwagami. Wpisy do końca sierpnia br. będą nieco rzadsze. Ode mnie też wypada odpocząć.