Nomenklatura dawniej i dziś

 

Przypominam tytułowy termin, którego jedno ze znaczeń tak wyjaśniają językoznawcy: 

O nomenklaturze mówimy również wtedy, gdy mamy na myśli grupę ludzi uprzywilejowanych przez władze, instancje partyjne itp., wyznaczonych z nadania władzy do pełnienia wysokich stanowisk kierowniczych w instytucjach i urzędach państwowych. Przywileje, które przysługują takiej grupie, są niezasłużone, ponieważ stanowią efekt różnych układów. Jest to więc wyraz używany w kontekście pejoratywnym. 

Synonimem do powyższego pojęcia są: 

• klika,

• sitwa,

• kasta,

• klan,

• koteria,

• koteryjka,

• kamaryla,

• mafia,

• polityczno-koleżeńskie układy.

Historyk, profesor Andrzej Garlicki opublikował na łamach "Polityki" (1990 nr 36) treść tajnego dokumentu z archiwów państwowych (VI Oddział Archiwum Akt Nowych sygn. 295/VII-79), który zawierał wykaz stanowisk obsadzanych przez rządzące elity. Dla funkcjonowania systemu totalitarnego ważne było mianowanie na wszystkie stanowiska "samych swoich", by za ich pośrednictwem sprawować pełną kontrolę (...) wszystkich przejawów życia społeczeństwa. Niniejszy dokument został uchwalony w dn. 8-10 maja 1950 roku, dlatego proszę się nie dziwić, że zawiera nazwy instytucji czy organizacji, które być może już nie istnieją albo mają inną nazwę. 

Zatrudnienie osoby mającej reprezentować interesy partii władzy oznaczało że jeśli ona (...) nie sprzeniewierzy się partii, lub nie popełni szczególnie rażącego przestępstwa, dotrwa do chwil swoich jako członek elity rządzącej (s.14). 

Nomenklatura jest zatem pojęciem określającym rozwiązanie systemowe w państwie, które dotyczy obsadzania stanowisk kierowniczych z rekomendacji partii władzy. Znienawidzona w czasach PRL nomenklatura jest strukturalnie i częsciowo symbolicznie reprodukowana, a więc istnieje nadal, tylko zmieniły się zasady jej powoływania i informowania o tym społeczeństwa.  

Dzisiaj można uzyskać informację na temat tego, kto, kiedy, na jakich zasadach został zatrudniony na nomenklaturowym stanowisku, a więc takim, które może dotyczyć kontrolowania określonych ustawą przejawów życia społeczeństwa, ale także jednostek oraz jakie wynikną z tego dla takiej osoby korzyści materialne (np. willa+) oraz finansowe ("nam się to należało").

Gdzie zatem można było obsadzać "swoimi" ludźmi lukratywne stanowiska? 

I. Kadry partii władzy (dawniej kadry KC i wydziały terenowe): kierownicy wydziałów, ich zastępcy i wszyscy pracownicy polityczni; sekretarze komitetów wojewódzkich i miejskich; kierownicy wydziałów i sekretarze  w tych komitetach; kierownictwo i personel naukowy Szkoły Partyjnej w Warszawie i Centralnej Szkoły Partyjnej w Łodzi; kierownicy partyjnych szkół wojskowych oraz sekretarze komitetów powiatowych i miejskich.

II Aparat Państwowy: ministerstwa, w tym ministrowie i wiceministrowie, dyrektorzy, wicedyrektorzy departamentów i samodzielnych biur; w przypadku Ministerstwa Oświaty - jeszcze: wizytatorzy ministerialni, kuratorzy i naczelnicy wydziałów personalnych w Kuratoriach Szkolnych, rektorzy i prorektorzy, profesorowie wyższych uczelni akademickich i nieakademickich, docenci wyższych uczelni akademickich i nieakademickich.

III. Główny Urząd Statystyczny (dyrektor, wicedyrektor, personalista GUS).

IV. Główny Urząd Kontroli Prasy i Widowisk (dyrektor, wicedyrektor i personalista).

V. Centralny Urząd Planowania (prezes, wiceprezesi i personalista, dyrektorzy departamentów.

VI. Komisja Specjalna - członkowie Biura Wykonawczego, przewodniczący delegatur wojewódzkich. 

VII. Film Polski - dyrektor, wicedyrektorzy i personalista, dyrektorzy działów.

VIII. Polskie Radio - dyrektor naczelny, dyrektorzy działów i personalista. 

IX. Aparat Samorządowy - prezydenci miast wojewódzkich, przewodniczący wojewódzkich rad narodowych, dyrektorzy biur prezydialnych wojewódzkich rad narodowych.

X. Spółdzielczość - prezesi, wiceprezesi, członkowie zarządu i personalista; prezesi, wiceprezesi, dyrektorzy działów i personaliści central spółdzielczych i Banku Gospodarstwa Spółdzielczego.

XI. Związki Zawodowe - członkowie prezydium, kierownicy wydziałów, przewodniczący okręgowych komisji związków zawodowych, prezesi i sekretarze zarządów głównych wszystkich związków zawodowych.

XII. Związek Młodzieży Polskiej i Zw. Akademicki MP - członkowie prezydium Zarządu Głównego, kierownicy działów Zarządu Głównego, Prezesi i sekretarze zarządów wojewódzkich. 

XIII - Organizacje masowe - członkowie prezydiów zarządów głównych poważniejszych organizacji, jak: Liga Kobiet, Polski Czerwony Krzyż, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Towarzystwo Przyjaciół Żołnierzy, Polski Związek Zachodni, Związek Bojowników z Faszyzmem o Niepodległość i Demokrację, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej itp. 

XIV. Prasa - redaktorzy naczelni i kolegia redakcyjne centralnych organów partyjnych, redaktorzy naczelni prowincjonalnych organów partyjnych i redaktorzy naczelni prasy bezpartyjnej centralnej i prowincjonalnej. 

W związku z wyborami parlamentarnymi w kraju obywatele czekają na opublikowanie przez media wykazu obecnej nomenklatury, by można było w toku debat publicznych (otwartych i zamkniętych) dowiedzieć się o jej zasługach dla naszego państwa i społeczeństwa. Zapewne częściowo zmieniła się struktura nomenklatury w naszym kraju.     

Mało przydatny Raport "Nauka w Polsce"

 

Na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki został opracowany i opublikowany przez Ośrodek Przetwarzania Informacji jako Państwowy Instytut Badawczy - Raport „Nauka w Polsce”. Ostatnia jego edycja była w 2019 roku. Nie zawiera on jakościowej analizy tak zawartych zestawień danych statystycznych, a zatem i patologii w zakresie m.in. przyznawania środków finansowych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wątpliwym z naukowego punktu widzenia podmiotom. Niektóre dane dotyczą 2020 roku, a inne 2021 roku. Tak więc zapis o stanie nauki w 2022 roku jest nieprecyzyjny.  

Nie jest też w stanie "przykryć" tego, czym żyje środowisko naukowe po poselskim śledztwie, w wyniku którego odsłanięto karygodną politykę przyznawania środków publicznych na rzekomo badania naukowe. Strumienie finansowania nauki w Polsce okazują się w jakiejś części źródłem finansowania innych celów i zadań, niż wynika to z ustawy, co budzi szereg kontrowersji, a nawet - jak dowodzą posłowie monitorujący niewłaściwe działania władz NCBiR - stanowi przejaw działalności przestępczej.   

Z tego też powodu spada zaufanie do oficjalnych przekazów typu: 

Raport przedstawia najważniejsze charakterystyki sfery nauki w Polsce do 2021 roku (tam, gdzie to było możliwe, zaprezentowano też dane z 2022 roku). Zestawiono je również z danymi z poprzednich lat, a także z informacjami z innych państw. Wszystko to pozwala umiejscowić zmiany zachodzące w Polsce na tle szerszych tendencji pojawiających się w omawianej sferze w Europie i na świecie. 

Oczywiście, że publicystycznie przydatne są dane statystyczne, które dotyczą m.in. tego, że jest:

* 131 uczelni publicznych i 238 niepublicznych; 

* zatrudnionych w instytucjach naukowych 95,8 tys. pracowników badawczo-rozwojowych (13 proc. stanowią profesorowie, 27 proc. doktorzy habilitowani, 44 proc. doktorzy i 16 proc. magistrzy).     

Nie ma jeszcze oficjalnego, finalnego wykazu ewaluacji dyscyplin naukowych, którym przyznano kategorię od C do A+. Po co nam zatem wiedza, że wśród ocenianych osiągnięć 1185 jednostek naukowych otrzymało w ub. roku kategorię:

 A+     40 jednostek, 

A       375 jednostek, 

B+     580 jednostek. 

Pozostałe B+C (190 jednostek) nie osiągnęło kategorii naukowej, która pozwala na nadawanie stopni naukowych.  Zapewne nieco zmienią się te dane, jak minister wreszcie upubliczni ostateczną listę ewaluacji dyscyplin naukowych po uwzględnieniu odwołań. 

Pedagogika była ewaluowana w 41 jednostkach. 

Interpretacja danych ilościowych ma jedynie propagandowy charakter. Przykładowo, stwierdza się, że: W roku 2021 do Narodowego Centrum Nauki wpłynęło łącznie 10 899 wniosków, a finansowanie otrzymało 2 510 projektów. Zatem współczynnik sukcesu wnioskodawców wyniósł 23%.

To nie jest żaden współczynnik sukcesu, tylko współczynnik nędzy finansowej w szkolnictwie wyższym. Finansuje się bowiem tylko taki odsetek wniosków, jaki  wynika z niskiego przydziału finansów Narodowemu Centrum Nauki. Inna rzecz, że nie ma tu analiz patologii i nietransparentności wydatkowania tych środków, bowiem szczegółowe kryteria i powody odmowy wnioskodawcom nie są jawne. Do NCN jeszcze nie dotarli posłowie, a szkoda, bo mogliby, podobnie jak w przypadku NCBiR, rozpoznać mechanizm przyznawania środków niektórym podmiotom w sposób budzący poważne wątpliwości.  

O tym, że tak było świadczą wprowadzane zmiany w powoływaniu recenzentów i ustalaniu kryteriów ubiegania się o środki publiczne na badania w ramach różnych projektów. Podobnie w NCBiR, przed dwoma tygodniami skierowano do dotychczasowych ekspertów pismo, by poddali się weryfikacji według częściowo zmienionych kryteriów. 

Być może komuś niekompetentnemu wyda się, że przyznane na badania podstawowe środki w wysokości 1,8 mld złotych są imponujące, to jednak jest w błedzie. Taki poziom nie zbliża się nawet do rocznego budżetu jednej uczelni amerykańskiej. 

Władze resortu i ustawodawcy prawa o szkolnictwie wyższym i nauce deklarują i normują znaczenie jakości badań dla rozwoju nauki, ich przydatność dla rozwoju społeczeństwa i gospodarki.  Następstwem ich jakości i efektywności jest awans naukowy kadr akademickich, który nie podlega ocenom bibliometrycznym.  Jednak społeczeństwo otrzymuje następujące dane: 

Według Polskiej Bibliografii Naukowej (PBN), w latach 2017–2021 opublikowano 619 tys. prac naukowych, z których 

większość (67%) stanowiły artykuły, 

29% rozdziały w monografiach, 

a pozostałe 4% – monografie naukowe. 

Jedynie 3% artykułów naukowych zostało opublikowanych w czasopismach za 200 punktów. 

Najliczniejszą grupę punktowanych artykułów (18%) stanowiły te opublikowane w czasopismach za 100 punktów. 

Co piąty artykuł znalazł się w czasopiśmie spoza ministerialnej listy. 

Publikacje anglojęzyczne stanowiły połowę prac naukowych sprawozdanych w latach 2017–2021. Największy ich odsetek odnotowano wśród artykułów naukowych (65%), z kolei publikacje w języku polskim przeważały wśród monografii naukowych (85%) i ich rozdziałów (71%).

Z takiego zestawienia danych raportujący jedynie coś sugerują wrost lub spadek powyższych wskaźników, ale nie zamierzają tego merytorycznie interpretować. Z pewnym wyjątkiem, kiedy sugerują, że dopiero po 2017 roku zaznacza się wyższa jakość artykułów w czasopismach naukowych. Czyżby była to samokrytyka obecnych kadr naukowych zatrudnianych w MEiN, które uzyskały swoje stopnie naukowe przed 2017 rokiem?         

Wyższe szkoły niepubliczne mają najniższe wskaźniki jakości i efektywności badawczo-rozwojowej, ale w 2021 roku nastąpił największy, bo prawie 18-procentowy wzrost subwencji dla nich w porównaniu z rokiem 2020. W 2020 roku kwota przyznanej im subwencji wyniosła 278 mln zł, a w roku 2021 – prawie o 50 mln zł więcej. Zdecydowaną większość tych środków otrzymały uczelnie kościelne, uwzględnione w niniejszym raporcie w grupie uczelni niepublicznych. W 2021 r podmioty te otrzymały w ramach subwencji 316 mln zł (2% całości subwencji).  

Nie referuję treści tego raportu, gdyż ma on w dużej mierze charakter informacyjny, bez wartościowych wniosków. Może to zadowoli urzędników w odpowiedniej komisji Unii Europejskiej. Jednych danych w tym raporcie jednak nie ma, a mianowicie tych, które świadczą o utrzymywaniu wyższych uczelni w permanentnej nędzy finansowej. Jakoś nie upubliczniono danych na temat tego, jaki jest poziom wynagradzania pracy naukowej profesorów, pracowników badawczo-dydaktycznych, wykładowców i administracji. Wstydliwe dla rządzących dane trzeba było przemilczeć.   

 

„Spropagowany” uczony w przestrzeni politycznych konfrontacji

W 1938 roku Helena Radlińska opublikowała w „Przeglądzie Socjologicznym” aktualną dla współczesnych pedagogów społecznych notatkę do artykułu Andrzeja Waligórskiego. Gdyby ta wybitna pedagog społeczna żyła i tworzyła dzisiaj, zapewne zamieściłaby ten tekst ponownie, jeśli nie w socjologicznym piśmie, to na pewno pedagogicznym. Historia zatoczyła koło i ponownie stajemy jako uczeni wobec tak istotnych czynników socjalizacyjnych, jak propaganda, agitacja i reklama w naszym codziennym życiu. Niestety, nie można o procesach społecznych zaśpiewać za Marylą Radowicz:

Ale to już było,

i nie wróci więcej…,

gdyż wprawdzie było, ale powróciło. 

Świat polityki, także oświatowej, żyje propagandą i agitacją. To już nie jest racjonalna troska o dobro wspólne. W procesach rzekomego zainteresowania władz polskich budowaniem społeczeństwa obywatelskiego, demokratycznego państwa prawa nie dostrzegano propagandowego zniechęcania obywateli do tych procesów, a nawet ich blokowania dziesiątkami nowelizacji ustaw. Kolejno rządzące partie władzy różnych formacji politycznych – od lewicy poprzez centrum do prawicy – wykorzystywały agitację przeciwko własnemu społeczeństwu i deklarowanemu etosowi Polaka, jaki został stworzony przez ruch „Solidarności”. 

Nie tylko Helena Radlińska pisała o tym, jak instrumentalnie wykorzystywana jest przez sprawujących władzę agitacja polityczna, by mogli realizować własne cele i interesy. Owa agitacja stanowi […] poruszenie mas dla uzyskania natychmiastowych wyników, bezpośrednie podniecanie do działań, pożądanych przez agitatora. W przeciwieństwie do propagandy agitacja częstokroć nie troszczy się o szerzenie poglądów, kształtowanie pojęć. Nie wyrabia, lecz narzuca. Nie interesuje się motywami, które mają przez czas dłuższy żywić się męką i nadzieją; chce natychmiastowego efektu. Dlatego spożytkowuje utarte skojarzenia, nawet myślowe błędy, przesądy. Nie prostuje nieporozumień, które mogą być chwilowo korzystne.

Profesor H. Radlińska użyła określenia człowiek „spropagowany”, by wskazać na tego, który jest „pewny”, który nie zdradzi i będzie zachowywał się zgodnie z ideą, którą przyjął za swoją. Powinien być gotów do ofiary, nawet do zniesienia tortur. Przed niczym nie ulegnie, gdyż propaganda rozpaliła w nim ognisko, w żarze którego dusza jego zahartowała się jak stal. Żar uczucia ochroni go od hańbiącej rdzy słabości, od poddawania się wpływom otoczenia. 

Trudno było przewidzieć, że w drugiej dekadzie XXI w. premier rządu PO/PSL mianując nowych ministrów, określi ich mianem „zderzaków”, a więc zahartowanych w boju z opozycją urzędników, którzy będą bezwzględnie realizować cele już u podstaw sprzeczne z interesem obywateli, a w edukacji – z interesem dzieci i ich rodziców. Premier Donald Tusk tak mówił w Pałacu Prezydenckim po wręczeniu nominacji nowym ministrom o ich roli, w tym o zadaniach minister edukacji:

 – To jest rząd zderzaków, każdy z nas jest zderzakiem, ja też. Czy te zderzaki wytrzymają cztery lata, czy cztery miesiące? Zobaczymy. Idą ciężkie czasy, zdajemy sobie sprawę, jakie zadania sobie nałożyliśmy, więc każdy z nas jest zderzakiem. Nikt tu nie przyszedł z definicji na cztery lata, nikt. Każdy przyszedł wykonać swoją robotę. Nie da rady – szybciej się pożegna ze stanowiskiem.

 Grzegorz Żurawski – rzecznik prasowy ówczesnej ministry edukacji Katarzyny Hall, a potem jej następczyni Krystyny Szumilas – zdradził studentom kulisy „spropagowanej roli”, które polegają na tym, by komunikować społeczeństwu to, czego oczekuje od rzecznika minister: Noś przy sobie statystyki, które możesz zmanipulować na swoją korzyść. Został zwolniony z tej funkcji po ujawnieniu przez media "resortowej tajemnicy". 

Dzisiaj poslugują się wybranymi danymi statystycznymi nie tylko rzecznicy prasowi, ale i ministrowie, premier i wicepremierzy, prezesi spółek Skarbu Państwa, różnego rodzaju organizacji itp.  

Nawet prof. socjologii, a obecnie wicepremier Piotr Gliński, określał przed laty mianem zdrady elit to, co się wydarzyło w Polsce po 1989 r. Miał tu na uwadze m.in. rozwiązanie komitetów obywatelskich na rzecz „robienia” polityki w gabinetach władzy poza społeczeństwem. Wówczas przekonywał, że wspólnoty obywatelskie muszą być wolne i niezależne od biznesu i polityki, by mogły służyć społeczeństwu, jeśli ma się ono stać społeczeństwem obywatelskim. Jak to zmieniają się poglądy... .

(źróło foto: Wikipedia)