Badania nad postawami post-milenialsów

Publikacja K. Hurrelmanna i E. Albrechta zawiera interesujące dane empiryczne na temat młodzieży, które można porównać z polskimi raportami, chociaż młode pokolenie żyje i rozwija się w zupełnie innych ustrojach państwowych, gospodarczych i kulturowych.

* W czasie referendum w sprawie wyjścia z Unii Europejskiej Wielkiej Brytanii w dn. 23 czerwca 2016 r. ponad 70 proc. młodzieży w wieku 18-24 lat głosowało przeciwko Brexitowi. W wyborach parlamentarnych w 2018 r. wygrała Theresa May głosami ponad 60 proc. obywateli powyżej 65-roku życia, natomiast wśród młodych dorosłych poniżej 34 r.ż. uzyskała poparcie u ok. 30 proc. głosujących. Tak więc o losach młodych rozstrzygają osoby powyżej 65 roku życia, a więc generacja emerytów (s. 51);

* O Niemczech też piszą autorzy jako demokracji, bowiem poniżej 18 r.ż. jest w tym kraju 13 mln. dzieci i młodzieży, zaś w wieku pomiędzy 18-40 r.ż. są 22 mln. obywateli, zaś powyżej 40 r.ż. jest ich 48 mln. W 2014 r. obniżono w tym kraju wiek emerytalny do 63 r.ż. (s. 53);

* 68 proc. młodzieży w wieku 17-27 lat obawia się o swoją emeryturę; tylko 45 proc. sądzi, że otrzyma emeryturę w wysokości ostatnich poborów (s. 54).

* Zanika konflikt pokoleń w rodzinach. W świetle raportu Shella z 2019 r., w którym badaniami objęto młodzież między 15 a 25 r.ż. - 42 proc. respondentów potwierdziło bardzo dobre relacje ze swoimi rodzicami, zaś dalsze 50 proc. nie ma żadnych problemów ze względu na różnice w poglądach ich rodziców. "Nigdy nie były w Niemczech tak dobre relacje międzypokoleniowe w środowiskach rodzinnych" (s. 60).

* Ponad 50 proc. młodzieży w Niemczech nie ma nic przeciwko imigrantom, zaś wśród nich 68 proc. jest przeciwnych rasistowskim ocenom obcokrajowców (s. 72). Młodzież jest krytyczna wobec populizmu w polityce. Do zwolenników lewicy przyznaje się 41 proc. młodzieży, zaś 13 proc. lokuje siebie na prawo od centrum (s. 73).

Raport Shella 2019 wymienia 5 typów orientacji politycznych Generacji Grety:

1. kosmopolici - odrzucający populistyczne poglądy jak koncepcję autorytarnego państwa i przemocy w rozwiązywaniu konfliktów. 12 proc. nie ma nic przeciwko imigrantom;

2. Otwarci na świat - dystansują się wobec populistycznych i autorytarnych stanowisk i aprobują pobyt imigrantów. Co drugi członek tej orientacji nie widzi nic złego w obecności imigrantów w ich kraju, zaś ok. 1/3 (27 proc.) uważa, że rząd ukrywa prawdę

3. Postawa niejednoznaczna - wyrażana jest przez 28 proc. respondentów, którzy uważali, że należy ograniczyć dopływ fali imigrantów do Niemiec. Odpowiada im społeczno-populistyczna ideologia władzy, ale odrzuca nacjonalistyczno-populistyczne poglądy, podobnie jak i wszelki ekstremizm i przemoc wobec imigrantów. (s. 74)

4. Populiści - akceptują większość populistycznych poglądów. Co drugi z nich sądzi, że powinno się wprowadzić w kraju porządek silnej ręki. Część (24 proc.) aprobuje stosowanie przemocy w konfliktach społecznych.

5. Nacjonalistyczni populiści - 9 proc. akceptuje odpowiadające tej ideologii poglądy, opowiadają się za rządami silnej ręki, powrotem "porządku" i sprzeciwiają się dotychczasowemu napływowi imigrantów (s. 75).

Jak widać wśród młodych Niemców o orientacji kosmopolitycznej i otwartej na świat jest 39 proc. (51 proc. ma aspiracje maturalne), w stosunku do 30 proc. zwolenników populizmu i nacjonalistycznego populizmu (tylko 22 proc. ma aspiracje maturalne), zaś pomiędzy nimi jest 28 proc. niezdecydowanych (poziom aspiracji obejmuje ukończenie 9-letniej szkoły podstawowej 58 proc.). (tamże)

* Młodzi nie ufają politykom. Aż 71 proc. uważa, że politycy nie troszczą się o nich; zaś 84 proc. uważa, że ludzi e powinni mieć więcej do powiedzenia w polityce; (s. 87)

Niewątpliwie, zdaniem socjologów niemieckich, następuje wzrost populizmu, co jest przejawem kryzysu społecznego i demokratycznego. Młodzi nie interesują się członkostwem i aktywnością partyjną, gdyż na listach wyborczych kandydatów tylko 8 proc. przeznacza się dla osób w wieku poniżej 30 r.ż.

* Aktywność młodzieży w świecie cyfrowym jest bardzo wysoka. Dzieci do 18 r.ż wrzucają do sieci codziennie 70 tys. wpisów, a więc czynią to 26 razy dziennie. Regularnie serfuje w sieci 50 proc. młodzieży w wieku 12-25 lat. (s. 105). Wśród post-milenialsów są też tacy, którzy w ogóle nie rejestrują się na portalach społecznościowych, stosują swoistego rodzaju dietę cyfrową, by nie dać się uzależnić od tego medium. Niektórzy rodzice zabierają dzieciom telefon komórkowy o godz. 18.00;

* chłopcy post-milenialsi w wieku 12-19 lat grają codziennie wirtualnie średnio przez 146 minut, zaś dziewczęta 57 minut. Prawie 60 proc. z nich gra częściej niż raz w tygodniu, a tylko 11 proc. w ogóle nie gra w sieci (s. 110);

* Zdaniem socjologów generacja Grety jest bardziej pragmatyczna od poprzedniego pokolenia - Y, gdyż nie jest tak uzależniona od nowych mediów traktując je przede wszystkim jako ułatwiające życie, jako techniczną innowację, ale nie stanowiącą o ich tożsamości (s. 114). Post-milenialsi uciekli z Facebooka, by nie kontrolowali ich rodzice. Chętnie korzystają z WhatsApp'a i YouTube, zaś TikTok wykorzystują do oglądania śmiesznych klipów muzycznych, zaś Instagram do utrzymywania kontaktów a Snapchat do komunikacji z przyjaciółmi (s. 115).

* Młodzież nie jest zainteresowana programami informacyjnymi w mediach klasycznych (TV i Radio). Tylko 27 proc. uczniów ogląda 2-3 programy informacyjne w TV (s. 116). Telewizja nie jest w modzie. W ogóle nie czytają drukowanej prasy! Większość z nich nie interesuje się wiadomościami politycznymi. Tylko 37 proc. chce wiedzieć, co dzieje się w polityce. (s. 117);

* Co sądzą o cyfrowej szkole, cyfrowej edukacji? Tylko 18 proc. uczniów uważa, że w szkole wykorzystywane są media cyfrowe (s. 125). Aż 3/4 uczniów w niemieckich szkołach nie ma swobodnego dostępu do Internetu, podczas gdy w Danii, Finlandii czy Portugalii uczniowie mają taki dostęp w 100 proc. szkół (s. 126).

* Zdaniem młodzieży szkołą utraciła już swój autorytet. Aż 41 proc. uczniów oskarża swoich nauczycieli o to, że nie przyczynili się do wykształcenia w nich kompetencji dygitalnych (s. 127).

Co rozumieją przez kształcenie cyfrowych kompetencji?

a) wyszukiwanie, opracowywanie i przechowywanie informacji, danych;

b) komunikowanie i kooperowanie;

c) tworzenie i prezentowanie;

d) ochrona i aktywizowanie siebie;

e) rozwiązywanie problemów i działanie;

f) analizowanie i refleksja (s. 128).

Nie przytaczam tu wszystkich danych, gdyż wymagałoby to zgody autorów na przekład. W poście jedynie wybrałem kilka najważniejszych danych. Możemy porównać niektóre z nich z tym, jakie postawy i doświadczenia ma polska młodzież. Zachęcam do takich badań.

Pokolenie Grety nie będzie milczeć

Socjolodzy ustanawiają kategorie dla poszczególnych grup wiekowych, by można było nie tylko je identyfikować, ale także analizować różnice międzygeneracyjne. Przywołana przeze mnie wczoraj książka publicystyczno-naukowa profesora Klausa Hurrelmanna i Erika Albrechta p.t. "Pokolenie Grety. O czym myśli, co czuje i dlaczego klimat jest dla niego najważniejszy" (Beltz: Weinheim-Basel 2020, ss. 271) jest takim komparatystycznym wglądem w stan zachodzących przemian w postawach młodzieży wobec świata i samych siebie.

Przybliżę treść tej rozprawy, gdyż w dużej mierze dotyczy także polskiej młodzieży, chociaż nasza żyje w zupełnie innych warunkach ustrojowych, politycznych, społecznych, kulturowych, edukacyjnych i gospodarczych. Jednak na skutek globalizacji doszło do zjawiska, które prof. Zbyszko Melosik określał za amerykańskimi naukowcami mianem - "GLOBALNEGO NASTOLATKA".

Polscy badacze młodzieży, a taki zespół w środowisku pedagogicznym wspiera prof. Agnieszka Cybal-Michalska przewodnicząca Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, dziekan Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, mogą porównać dane zawarte w przywoływanym przez Hurrelmanna raportach z sytuacją nastolatków w naszym kraju. Wśród polskich socjologów od kilkudziesięciu lat badania nad młodzieżą prowadzi prof. Krystyna Szafraniec.Niedawno ukazał się pod jej redakcją raport "Młodzi 2018. Cywilizacyjne wyzwania. Edukacyjne konieczności" (Warszawa 2019). Niemcy mają zatem nowsze wyniki badań. Powracam zatem do nich.

Po pierwsze trzeba wyjaśnić pojęcie "generacji", które zaistniało w naukach społecznych w latach 20. XX w. za sprawą austriacko-węgierskiego socjologa i filozofa Karla Mannheima. Autor ten "wyróżnił:

trzy wymiary zjawiska o nazwie „pokolenie”: umocowanie pokoleniowe (fakt biologicznych narodzin w tym samym lub sąsiednich rocznikach), powiązanie pokoleniowe (fakt uczestniczenia w danych wydarzeniach społecznych i kulturowych zachodzących w określonym czasie historycznym; uczestnictwo we „wspólnocie historycznej”; „udział we wspólnym losie”), wspólnotę pokoleniową (przynależność do grupy, która na dane wydarzenia społeczne i kulturowe reaguje podobnie, przyjmuje podobne stanowisko, doświadcza zbliżonych reakcji na nie). W ten sposób uporządkował relacje między tym, co w „pokoleniach” biologiczne, a tym, co w nich społeczne i kulturowe. Podejmując próbę wypracowania uniwersalnego modelu badania „pokoleń”, położył nacisk na powiązanie zjawisk formowania się „pokoleń” z procesami społecznymi i kulturowymi zachodzącymi w danym czasie historycznym i w danej przestrzeni geograficznej.

Po drugie, autorzy książki "Pokolenie Grety" zastosowali ten pierwszy, biologiczny wymiar pojęcia "generacja", wyróżniając w okresie po II wojnie światowej następujące ich kategorie, którym przypisano metofyczne określenia:

I - Generacja powojenna - to urodzeni w latach 1925-1940, określana przez socjologa Helmuta Schelsky'ego mianem 'POKOLENIA SCEPTYCZNEGO;

II - Wysoce upolityczniona generacja 1968 r., to osoby, które przyszły na świat w latach 1941-1955, a więc pokolenie kontestacji podważającej autorytet swoich rodziców;

III - Generacja Babyboomer, a więc osoby urodzone w latach 1956-1070. To osoby zajmujące dzisiaj wysokie stanowiska w polityce i gospodarce;

IV - Generacja X - obejmuje osoby urodzone w latach 1971-1985, dorastająca w czasach gospodarczej i politycznej niepewności, a w Niemczech mówi się o niej jako generacji doświadczającej zjednoczenia Niemiec;

V - Generacja Y - to urodzeni w latach 1986 - 2000, określana mianem Generacji CYFROWYCH TUBYLCÓW (Digital Natives), żyjąca w czasach kryzysu gospodarczego i ataku terrorystycznego w Nowym Jorku;

VI - Generacja Z - dotycząca osób urodzonych po 2000 r. , której od 2019 r. przypisuje się miano POKOLENIA GRETY (s.40).

Na temat poszczególnych grup pokoleniowych ukazało się wiele rozpraw socjologicznych i pedagogicznych, ale o GENERACJI GRETY jest to pierwsze w Niemczech studium ze względu na zaistnienie na całym świecie i rozwój ruchu kontestacyjnego pod przewodnictwem Grety Thunberg.

Co cechuje pokolenie Grety? Są to - oprócz rocznika urodzenia - następujące cechy:

- zainteresowanie młodych ludzi makropolityką; zdecydowana akceptacja demokracji jako ustroju politycznego państwa;

- angażowanie się w wielką politykę jest cool; współuczestniczenie w zmianie świata z wykorzystaniem globalnej sieci;

- utrata zaufania do obecnych elit władzy, polityków i ich partii politycznych. Nie są zainteresowani partiami politycznymi, traktując je ozięble jako zdrajców młodych;

- myślenie o przyszłości, prognostyczne o własnym życiu, przekraczające rok 2050;

- bezkompromisowość w relacjach z władzą i politykami;

- bycie mądrzejszymi od własnych rodziców;

- interaktywne uczenie się dla życia i przez całe życie z zastosowaniem wiedzy, kompetencji społecznych i dygitalnych przy wysokiej świadomości zagrożeń internetowych;

- zagrożenie klimatyczne na kuli ziemskiej jest priorytetem zainteresowania i działań na rzecz zdrowia i ochrony życia.

Hasło tej generacji brzmi w języku niemieckim:

"Wir sind jung, wir sind laut, weil ihr uns die Zukunft klaut!" (Jesteśmy młodzi, protestujemy, ponieważ ukradliście nam przyszłość!)



Socjologiczne badania potwierdzają dojrzałość młodego pokolenia do realizowania w życiu przesłanek tego pokolenia, których ono nie odpuści obecnym rządom i politykom.

Jak pandemia wywróciła do góry nogami badania społeczne

Postawię na wstępie tezę, którą można weryfikować lub konfirmować empirycznie. Dla mnie, po studiach literatury i doświadczeniu trwającej wciąż pandemii jedno nie ulega wątpliwości, a mianowicie to, że z nauk społecznych obronną ręką wyjdą tylko badania historyczne, badania myśli nauk społecznych i niektóre z ich teorii, natomiast wszystkie dotychczasowe badania empiryczne, diagnostyczne (tak w paradygmacie ilościowym, jak i jakościowym), które były prowadzone do okresu wybuchu pandemii i zaistniałej powszechnie kwarantanny w kraju (także poza granicami), straciły swoją wartość i ważność jako aktualnie znaczące.

One już znaczą tylko historycznie. Są mniej lub bardziej (nie-)chlubną przeszłością, ale nie będą miały znaczenia dla świata i dla społeczeństw po pandemii. Uratują się z aktualnych badań naukowych w pedagogice, psychologii, socjologii czy nauk o polityce tylko te, które dotyczą wspomnianych już metateoretycznych podejść do wiedzy, konstruktów pojęciowych, archeologii wiedzy, metodologii badań.

Właśnie otrzymałem z Niemiec najnowszą książkę socjologa - Klausa Hurrelmanna wydaną we współautorstwie z dziennikarzem Erikiem Albrechtem p.t. "Generation Greta. Was denkt, wie sie fuehl und warum das Klima erst der Anfang ist" (Beltz: Weinheim Basel 2020), która w tytule zapowiada studium GENERACJI GRETY. Jej sposobu myślenia i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego właśnie klimat jest na pierwszym miejscu.

Klausa Hurrelmanna znamy w kraju z jego dwóch znakomitych rozpraw z socjologii, które zostały przetłumaczone na język polski: najpierw ukazał się w 1994 r. w Wydawnictwie Naukowym UAM w Poznaniu przekład książki Hurrelmanna pt. "Struktura społeczna a rozwój osobowości" (oryginał brzmiał jednak inaczej: Wprowadzenie do teorii socjalizacji. O związku między strukturą społeczną a osobowością"), natomiast WN PWN dokonało tłumaczenia nowszej i szerszej wersji tej rozprawy nadając jej tytuł "Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie" (Warszawa 1996).



(Wypowiedź K. Hurrelmanna nt. Demokratycznej edukacji w szkołach i roli partycypacji młodzieży w tym procesie).

Profesor K. Hurrelmann (ur. w 1944 r. w Gdyni) jest wciąż aktywnym badaczem jako profesor Public School and Education przy Hertie School of Governance w Berlinie. Znakomicie analizuje procesy socjalizacyjne, jakie zachodzą w środowiskach młodzieżowych ze względu na zmiany w społeczeństwie, w strukturach gospodarki, w życiu rodzinnym i systemie szkolnym.

W 2019 r. został opublikowany wideowykład profesora na temat motywowania uczniów do autonomicznego uczenia się.




Zachęcam znających język niemiecki do przeczytania najnowszej książki (współautorskiej) badacza młodzieży (Jugendforscher), bowiem odsłania ona z jednej strony interesującą typologię grup pokoleniowych badanej młodzieży, z drugiej zaś wskazuje na czekającą jeszcze świat rewolucję społeczną, którą jeszcze powstrzymywały rządy populistów, narodowych autokratów i lewicowych demokratów, ale neoliberalny porządek gospodarczy przekracza poziom możliwej jego tolerancji.


W poniższym wywiadzie odpowiada na krótkie pytania dziennikarki o to, jak pojmuje kształcenie, czym jest wychowanie, po co są nauczyciele i jak powinni pełnić swoje role:

.

Jeszcze rządzący będą czynić wszystko, by powstrzymać młode pokolenie przed rewoltą, ale zdaje się, że pandemia ją tylko przyspieszy ze względu na powiększenie się obszarów biedy, odczuwanej dyskryminacji, nierówności w dostępie do podstawowych dóbr, zanikające szanse w uzyskaniu (odzyskaniu) miejsc pracy i słabe perspektywy godnych warunków życia.

Autorzy oparli swoje analizy na Raporcie Badawczym m.in. firmy Shell z 2019 r. oraz obserwacji i rozmów z uczniami szkół w różnych krajach związkowych (Landy). "Die Shell Jugendstudie 2019" (Studia nad Młodzieżą) powstały ze względu na potrzebę zbadania postaw młodzieży w Niemczech wobec ochrony polityki, a w tym także klimatu, własnej edukacji, postrzegania szans na rynku pracy itp.

Zapoczątkowany w 2018 r. przez piętnastolatkę Gretę Thunberg protest w formie nieuczęszczania do szkoły w każdy piątek sprawił, że stojąc przed budynkiem Riksdagu (szwedzki parlament) z transparentem Skolstrejk för klimatet (tłum. strajk szkolny dla klimatu) doprowadził w ciągu kilku miesięcy do powstania ogólnoświatowego ruchu protestu młodego pokolenia na rzecz ratowania klimatu. Przyjął on nazwę FRIDAYS FOR FUTURE, zmuszając polityków do uwzględnienia w debatach gospodarczych kwestii nadmiernej emisji dwutlenku węgla i konieczności bezwzględnego respektowania porozumienia paryskiego zawartego w 2015.

W Niemczech powstała narodowa formacja tego ruchu - FRIDAYS FOR FUTURE DEUTSCHLAND (FFFD). Także młodzież niemiecka zapoczątkowała w ostatni piątek stycznia 2019 r. swój protest. Przystąpiło do niego 5000 uczniów szkół berlińskich, którzy zademonstrowali swój sprzeciw wobec dewastacyjnej polityki rządów na wszystkich kontynentach. Na plakatach widniał napis: "Na Saturnie nie ma życia"; "Ratujmy Ziemię teraz!" (s. 10)

Greta Thunberg uczestniczyła m.in. w Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie "Zmian Klimatu" w Katowicach w 2018 r., gdzie obradowała 24. Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w tej sprawie.

Książka Hurrelmanna i Albrechta nie jest jednak o młodej Szwedce, aczkolwiek przewija się w analizach jej aktywność i związane z nią kontestacje młodzieży na świecie. Oczywiste, że autorzy skupiają się głównie na przyczynach, przejawach i następstwach tego ruchu w Niemczech. Łączą to jednak z wynikami badań nad postawami młodzieży i jej partycypacją w makropolityce.

Nie wiem, czy w Polsce ktoś prowadzi takie badania nad tym ruchem w naszym kraju. Właśnie dotarła informacja, że w ramach lekcji z TVP pojawiły się bzdury klimatyczne. Młodzież dowiaduje się, że globalne ocieplenie niesie z sobą same korzyści.

Pierwsza tego typu demonstracja miała miejsce 20 września 2019 r. w Warszawie. Kolejne czekają nas zapewne po ograniczeniach związanych z pandemią. Młodzi ludzie znacznie silniej uświadomili sobie bowiem w tym czasie, jaki świat pozostawia im pokolenie władzy, która nie liczyła się z warunkami życia obywateli, wyśmiewała protest Grety szydząc z jej akcji i zaangażowania. Stworzono dla propagandowych celów różne teorie spiskowe, byle tylko odwrócić uwagę od problemów, które epidemia brutalnie wyostrzyła. Tymczasem wśród elit władzy - nie tylko obecnej - mamy w kraju nie tylko byłych funkcjonariuszy tajnych służb, komunistów, aparatczyków PZPR, ale i byłych hippisów, narkotyzujących się za młodu i protestujących przeciwko własnym rodzicom.



Właśnie o różnicach międzypokoleniowych piszą w swojej książce Hurrelmann i Albrecht, przytaczając twarde dane z empirycznych badań, które odsłaniają stosunek młodzieży do polityki, władzy, prawa, społeczeństwa, państwa, wyborów i do własnych aspiracji życiowych. Nie możemy - rzecz jasna - porównywać tych postaw w szczegółowych kwestiach z zajmowanymi przez polską młodzież, bowiem istnieje kolosalna różnica w ustroju politycznym naszych państw, w kulturze, gospodarce, edukacji itd. Są jednak kwestie, które łączą młodzież na całym świecie i tym poświęcona jest także ich publikacja.

Kiedy pozna się wyniki badań z 2019 r. można dojść do wniosku, że w dużej części dotyczą przeszłości, która w żadnej mierze nie będzie stanowić o przyszłości "pokolenia Grety", bo to dopiero da o sobie znać po pandemii. Niech zatem nie zapominają woły, jak były cielakami, bo historia lubi się powtarzać. Jednak o dominantach pokoleń po II wojnie światowej napiszę jutro.



(źródło: fotografii)