Nasila się krytyka projektów zmian w szkolnictwie wyższym

Nie ma tygodnia, by nie pojawiło się stanowisko krytyczne jednostek czy społecznych podmiotów akademickich przeciwko projektowanym rozwiązaniom w wyższym szkolnictwie państwowym w związku z przyjętą przez Sejm Ustawą 2.0. Otrzymałem protest Komitetu Kryzysowego Humanistyki Polskiej, którego sygnatariusze wyrażają głębokie zaniepokojenie przyszłością nauk humanistycznych i społecznych w Polsce w związku z treścią już ogłoszonych oraz projektowanych rozporządzeń do ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Jak piszą:

Rozporządzenia zagrażają podstawom badań w naukach humanistycznych i społecznych, zagrażają autonomii nauki oraz jej interdyscyplinarnemu rozwojowi.
Wbrew uspokajającym zapewnieniom Ministerstwa projektowana zmiana współczynników kosztochłonności dyscyplin naukowych spowoduje stopniowe, lecz znaczne zmniejszenie nakładów finansowych na badania i kształcenie w zakresie nauk humanistycznych i społecznych.

Z uwagi na dotychczasowe permanentne niedofinansowanie szkolnictwa wyższego i nauki projektowane zmiany mogą wręcz zagrozić fizycznej egzystencji wielu uczelni, zwłaszcza uniwersytetów ekonomicznych i pedagogicznych, oraz doprowadzić do kryzysu finansowego w tzw. uniwersytetach bezprzymiotnikowych poprzez zdegradowanie najsłabszych do roli dawnych wyższych szkół pedagogicznych. Konsekwencje długofalowe projektowanych zmian mogą być takie, iż nauki humanistyczne i społeczne na przyszłych uniwersytetach badawczych będą systematycznie wygaszane.

Za skrajnie nieodpowiedzialną uważamy politykę, według której uzależniona od prowadzenia badań naukowych część pensji historyka ma być z definicji pięć razy mniejsza niż chemika, a część pensji uzależniona od kształcenia anglistów lub sinologów będzie cztery razy mniejsza niż przy kształceniu specjalistów ogrodnictwa.
Obowiązujące już rozporządzenie o nowym podziale nauk na dziedziny i dyscypliny nie uwzględniło licznych zastrzeżeń i protestów, wymuszając często dysfunkcjonalne przypisywanie zlikwidowanych dyscyplin dyscyplinom nowym, ze szkodą dla badań „mniejszościowych”.

Rozporządzenie to wymusza składanie przez badaczy jednoznacznych deklaracji odnośnie do uprawianej dyscypliny ze szkodą dla badań interdyscyplinarnych oraz dla interdyscyplinarnych i międzydziedzinowych kierunków studiów. W następstwie wprowadzanych zmian badacze poruszający się na styku dyscyplin stają się „nieprzydatni”, bo nieopłacalni dla swojej jednostki.

Najwyższy niepokój budzą również projekty rozporządzeń dotyczących punktowanych czasopism i wydawnictw oraz zasad ewaluacji jakości działalności naukowej. Przyjmowane przez projektodawców kryteria oceny rangi czasopism i wydawnictw uważamy za arbitralne i krzywdzące dla wielu istniejących tytułów oraz badań z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, programowo zaadresowanych do polskiego czytelnika.

Jako przedstawiciele środowiska naukowego czujemy się w obowiązku protestować przeciwko tym szkodliwym zmianom. Kategorycznie odrzucamy działania prowadzące do wygaszenia badań nad naszą historią, również najnowszą, nad polskim społeczeństwem, jego kulturą oraz zasadami życia publicznego. Niszczenie dorobku polskich nauk humanistycznych, społecznych i prawnych – zaadresowanego do społeczeństwa polskiego i właśnie to społeczeństwo edukującego – stanowi próbę wyciszenia niewygodnych debat.

Żądamy zmiany projektu rozporządzenia dotyczącego kosztochłonności i utrzymania dotychczasowych relacji współczynników kosztowności wobec skali. Odrzucamy dysfunkcjonalny system przypisujący naukowców do dyscyplin, zniechęcający do badań interdyscyplinarnych. Wzywamy Ministerstwo do odstąpienia od cenzurowania debaty naukowej poprzez degradację polskich czasopism i wydawnictw. Utrzymanie proponowanych rozporządzeń zagrozi prowadzonym przez nas badaniom i zmusi nas do podjęcia działań protestacyjnych.

Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej
prof. dr hab. Roman Kubicki, dyrektor Instytutu Filozofii UAM
prof. dr hab. Monika Kostera
dr hab. Izabela Wagner Saffray, Instytut Socjologii UW
dr hab. Grzegorz Krawiec, Instytut Prawa, Administracji i Ekonomii UP
prof. dr hab. Urszula Jarecka, kierownik zakładu Teorii Kultury PAN
prof. dr hab Tomasz Majewski, Wydział Polonistyki UJ.

Komentarze prasowe - tutaj.

Z archiwum wywiadów - z profesorem pedagogiki Karolem Kotłowskim rozmawiała Alicja Jaśkiewicz

Święta Bożego Narodzenia nastrajają do spotkań rodzinnych, z bliskimi, przyjaciółmi. Postanowiłem odtworzyć wywiad, który zarejestrowałem na taśmie, kiedy przed ponad 40 laty został nadany w Rozgłośni Polskiego Radia w Łodzi. Jest to wywiad z moim Mistrzem - Profesorem Karolem Kotłowskim, a przeprowadziła go w poł. lat 70.XX w. ówczesna red. Łódzkiej Rozgłośni PR - Alicja Jaśkiewicz, absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego:

K.Kotłowski (K.K.): Właściwie moje takie zainteresowania są bardziej filologiczne, ja się kiedyś bardzo łatwo uczyłem języków. Tą prace doktorską moją pierwszą napisałem dlatego, że operowałem sześcioma językami, mogłem różnych autorów czytać, nie miałem ograniczeń. Do biblioteki wchodziłem to wszystko było moje, ale pedagogika tak, ta filozoficzna pedagogika mnie interesuje i chyba bym tą drogę powtórzył.

Uważam, że pedagogika bez filozofii to przerodziłaby się w jakiś zbiór receptur, że filozoficzne ujęcie zagadnień pedagogicznych nadaje jej jakąś treść naukową, uprawnia pedagogikę do wejścia na naukowy Olimp i dlatego ciągle w tych zagadnieniach filozoficzno-pedagogicznych tkwię i chyba już do końca tkwić będę.

A.Jaśkiewicz (A.J.) - Spotkanie i rozmowę jaka udało mi się nagrać z profesorem Karolem Kotłowskim pracownikiem naukowym Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego z pewnością nie umożliwią dokładnego poznania sylwetki zasłużonego pedagoga. Wydaje mi się jednak, że jego opowieść o minionych dziesiątkach lat pracowitego życia (...) przybliży postać profesora, jego dorobek naukowy, życiowe pasje i zainteresowania.

K.K.: Zaczęło się przed wojną, wstąpiłem na studia pedagogiczne, na Wolną Wszechnicę Polską, potem przyszła wojna, przerwałem w środku, poszedłem na wojnę, po wojnie przyjechałem do Łodzi i spotkałem swoich starych profesorów: prof. Sergiusza Hesena i prof. Truchima. Byłem asystentem u prof. Truchima, bo nie było etatu u prof. Hesena, ale z nim miałem kontakty, ponieważ odpowiadaliśmy sobie zainteresowaniami.

U prof. Hesena pisałem pracę magisterską na temat reform szkolnych w Europie powojennych, brałem pod uwagę reformy w Anglii, Francji szczególnie, trochę niemiecka, ale w mniejszym stopniu. To była praca magisterska na ten temat. Doktorską pracę pisałem na temat wychowania pierwotnego, u ludów pierwotnych tak zwanych. Wychowanie u ludów pierwotnych taki był temat tej pracy. To wszystko było w Łodzi, skończyłem tu uniwersytet, po wojnie awansowałem od asystenta aż do obecnego stanowiska. W międzyczasie byłem Dziekanem, Dyrektorem Instytutu, obecnie ze względu na podeszły wiek jestem Kierownikiem Zakładu Teorii Wychowania.

A.J.: - Co zadecydowało, że właśnie tę dziedzinę wiedzy wybrał pan od początku i pozostał jej wierny do dziś, bo jest to dość konsekwentna droga życiowa?

K.K.: Zawsze interesowały mnie pogranicza pedagogiki i jej styk z innymi naukami, a więc socjologią, etnologią, antropologią, filozofią, historią, psychologią. Obecnie moje naukowe zainteresowania skupiają się na zagadnieniach światopoglądowych i moralnych związanych z systemem wartości, etyki socjalistycznej i jego internalizacji świadomości wychowanków.

Wartości muszą być ponieważ wychowawca nie posiadający oparcia w jakimś systemie wartości, który aprobuje, podobny byłby do ślepca zagubionego wśród tysiąca błędnych dróg lub też do kierowcy, który świetnie zna wóz i umie go prowadzić ale nie wie dokąd ma jechać. Wszystkie wartości systemu etycznego należy wpajać jednocześnie, gdyż wszystkie wzajemnie się warunkują i są jednakowo ważne. Jednakże pewne okresy historyczne wymagają większego akcentowania poszczególnych wartości np. uważamy, że obecnie wartością, na którą należy zwrócić szczególna uwagę jest świadoma dyscyplina i właściwy stosunek do pracy, to są w moim przekonaniu dominanty wychowawcze naszego historycznego okresu. W okresie np. gdy narodowi grozi wojna czy coś takiego, to wtedy zwracanie uwagi na np. na bojowość, większe podkreślenie patriotyzmu. Każda epoka ma swoje dominanty aczkolwiek nie rezygnuje z internalizacji całego systemu.

A.J.: - Wiele miejsca w swych rozważaniach poświęcił prof. Kotłowski zagadnieniu kształtowania światopoglądu naukowego wychowanków. Jest to jak stwierdza w wywiadzie zamieszczonym na łamach Nowej Szkoły jedno z najtrudniejszych zadań w wychowaniu, a sukces zależy przede wszystkim od nauczyciela, który niezależnie od szczebla szkolnego na jakim pracuje powinien obok wielkiego taktu pedagogicznego i subtelności dysponować gruntowną wiedzą filozoficzną, szczególnie z zakresu teorii poznania, etyki i filozofii pedagogiki.

K.K.: Tylko filozof matematyk, filozof biolog, filozof fizyk i chemik potrafią wprowadzić uczniów w tajniki ludzkiego poznania świata, uświadomić zarówno jego potęgę jak i słabość, kształtując postawy tolerancji bez której nie ma i nie może być zgodnego współżycia ludzi i rozwoju kultury. Normalnie rozwinięte dziecko żyjąc w warunkach rodzinnych wrasta w zasadzie spontanicznie w system wartości akceptowany przez jego rodziców i środowisko, do tego stopnia, że ta rodzinna moralność staje się integralną częścią jego osobowości. Na ogół 7-letnie dziecko przychodząc do szkoły już ma na poziomie dostępnym jego możliwością intelektualnym opanowany cały obowiązujący system moralny środowiska.

Największe trudności wychowawcze zjawiają się wtedy, gdy dziecko w szkole spotyka się z innym nieakceptowanym systemem wartości w rodzinie. Socjologia i antropologia kulturalna przytaczają nam wiele przykładów wymierania plemion, którym narzucono inne może nawet szlachetniejsze systemy wartości ale obce, nie wyrastające z rodzinnego podłoża. Duże trudności często nie do pokonania sprawia wychowawcom harmonizowanie indywidualnych hierarchii wartości poszczególnych wychowanków z ogólnie akceptowanym systemem, bo każdy z nas ma też pewna hierarchię wartości, i nie musi być ona zgodna z tą oficjalnie obowiązującą i jeżeli są sprzeczności zbyt wielkie to wtedy są trudności. Właśnie te rozbieżności powodują wykroczenie a nawet przestępstwo.

A.J.: - Czy zdaniem pana są pewne metody, które pozwalają uniknąć tych kłopotów?

K.K.: Oczywiście. My w Łodzi też opracowaliśmy oryginalny system zasad i metod wychowania. Niestety nigdzie na świecie nie dopracowano się zasad i metod niezawodnych z powodów zbyt licznych i nie zawsze niestety możliwych do poznania uwarunkowań procesu wychowawczego czyli popędów, że może powiedzmy np. wychowanek wiedzieć jak nie należy postępować ale siła temperamentu, siła jego popędu nie pozwala mu dostosować się do tego ogólnego systemu wartości, wartości osobnicze, także historia osobista.

A.J.: - Wspomniał pan o tych próbach opracowań łódzkich, w jakim stopniu są one formą udziałów w tym co dzieje się w innych miastach?

K.K.: W latach 76 i 78 opracowaliśmy część problemu węzłowego proponując modernizację systemu oświaty wysokorozwiniętych uczelni socjalistycznych. Nasz problem badawczy dotyczył pedagogiki kultury we współczesnych polskich rodzinach, poziomu kultury pedagogicznej. Zajmujemy się tym, dowodem są pewne pozycje popularno-naukowe przeznaczone dla rodziców, nauczycieli, m.in. taka pozycja jak: „O pedagogicznym kształceniu rodziców”, która wyszła w roku 1968, ta była dla nauczycieli i druga dla rodziców „Problemy wychowania w rodzinie”, 1966.

A.J.: - Forma podpowiedzi i pomocy naukowej.

K.K.: Poza tym wygłaszamy odczyty, ja i moi współpracownicy, setki trzeba liczyć, współpracujemy z Akademiami Medycznymi, Szkołą Sztuk Plastycznych, Politechniką.

A.J.: - Wspomniał pan o dwóch publikacjach, jest ich znacznie więcej.

K.K.: - Tak, głównie 100 publikacji, za najważniejsze liczę chyba tak, to wydana przez PZZ w 1966, „Szkoła angielska” po II wojnie światowej. To rezultat mojego pobytu w Anglii, 3-miesięcznego. Tam właśnie byłem i to napisałem. Następnie „Podstawowe prawidłowości pedagogiki”, „Filozofia wartości a zadania pedagogiki”, „Rzecz o wychowaniu patriotycznym:, no i ostatnia książka „Aksjologiczne podstawy teorii wychowania moralnego” – najnowsza wydana w 1986.

A.J.: - Ma pan opinie człowieka bardzo punktualnego?

K.K.: Do dzisiaj mam to. W szkole przedwojennej, w której uczyłem, byłem nauczycielem to było bezwzględne, tam nie było mowy o spóźnianiu. Czułbym się źle gdyby na mnie grupa studentów czy ktoś z kim się umówiłem oczekiwał, nie wolę nadawać na siebie czekać. Uważam, że największy wpływ wywiera osobista postawa, staram się być takim jakim jestem. Mówię to co myślę, jestem otwarty, szczerze się wypowiadam na różne tematy, nie boję się tematów, nie ma u mnie tematów tabu.

Uważam, że jeśli student ma wątpliwości to ma prawo na seminarium wypowiedzieć te swoje myśli, a moim obowiązkiem jest wyjaśnić mu tą sprawę i to jest moje stanowisko w tej sprawie, pozostawiając jemu wybór. Myślę, że to jest największy warunek, że ludzie widzą, że ich profesor jest tym człowiekiem prostolinijnym i właśnie tak postępuje, to właśnie jest jakieś pro wychowawcze, może wybierać. I może dlatego właśnie mam u studentów takie opinie.


A.J.: - Ta punktualność jest chyba wynikiem jakiegoś wewnętrznego zorganizowania również, rozplanowania czasowego dużego?

K.K.: Musiałbym przeprowadzić tutaj autoanalizę psychologiczną ale bez jakiegoś planu wytyczonego nie przychodzę, bez dyspozycji, mam to zawsze wszystko. Często nie zaglądam do tego ale czułbym się głupio gdybym nie miał takiej rzeczy, planu każdego wykładu. To mnie uspokaja i daje mi właśnie przyjemność, no bo nie mam tremy. Wiem z góry, że ten pasjans musi wyjść bo mam go opracowanego w przemyśleniu. Mam notes i jak coś to zaraz zanotuję sobie. Ale ciekawą jest rzecz, że nieraz takie koncepcje stają się bardzo ciekawe w pewnych sytuacjach, a jak potem człowiek je opracowuje to okazuje się, że to nic takiego. Chwilowy zapał.

A.J.: - Jak zostaje panu troszeczkę czasu to co pan wtedy robi? Zajęcie, które pasjonuje pana w chwilach wolnych?

K.K.: Lubię muzykę poważną. Kiedyś nawet nieźle grałem na skrzypcach, wiolonczeli, brałem udział nawet w orkiestrze symfonicznej. Nawet przed wojną, będąc w wojsku zorganizowaliśmy nawet taką orkiestrę i graliśmy w radiu, grałem wtedy na altówce. Graliśmy z Traviatty różne rzeczy. Muzykę bardzo lubię ale tą klasyczną, tej nowej nie umiem ocenić. Najbliższe sercu to oczywiście Chopin ale i Mozart, Beethoven, wszyscy klasycy, każdego z przyjemnością słucham.

A.J.: - Sięga pan po jakieś instrumenty czy to przeszłość?

K.K.: Przeszłość, już ręka się nie nadaje, jak się nie grało tyle czasu to już się nic nie zrobi. Teraz tylko ucho, tylko posłuchać ale brać się za te instrumenty to nie. Bywam na koncertach, lubię pójść na koncert do Filharmonii. Radio, bez radia żyć nie można.

Kto ma problem z dzieckiem w klasie integracyjnej?

W przedszkolu oraz w pierwszej klasie szkoły podstawowej chłopiec ze zdiagnozowanymi objawami syndromu Aspergera sprawiał wiele problemów nauczycielom. Jego mama wspomagała zatem pracę nauczycielek przedszkolnych jako „wolontariusz”, studiując zresztą w tym czasie na kierunku pedagogika specjalna.

Chłopiec - dajmy mu na imię Kuba - nie radzi sobie z emocjami, a w sytuacjach kryzysowych grozi innym albo jest agresywny. Przez trzy lata edukacji w szkole podstawowej jego mama uwrażliwiała go na kwestie społeczne kształtując w nim umiejętności panowania nad własnymi emocjami oraz uwzględniania położenia innych osób w jego otoczeniu. Kubuś jest pod opieką psychologa oraz psychiatry, uczęszcza także na zajęcia socjoterapeutyczne. Proces regulowania emocji jest wspierany także farmakologicznie.

Do zakończenia klasy trzeciej szkoły podstawowej chłopiec uczył się świetnie. Dzięki umiejętnościom nauczyciela wspomagającego w zeszłym roku jego zachowanie uległo znacznej poprawie. Na koniec roku uzyskał z zachowania ocenę wzorową oraz świadectwo z paskiem za średnią 5.4 To sprawiło, że uzyskał także stypendium za wyniki w nauce i za reprezentowanie szkoły w licznych konkursach przedmiotowych oraz sprawnościowych.

W tym roku szkolnym zmienił się nauczyciel wspierający, który nie radzi sobie z emocjami Kuby. Dolewa oliwy do ognia, zamiast wyciszyć dziecko czy przekierować jego uwagę na inne formy aktywności. Wystarczyła iskra zapalna w postaci nagłej porażki z klasówki z jednego z ulubionych przez niego przedmiotów, by doszło do gwałtownego w skutkach wydarzenia.

W czasie lekcji Kuba dowiedział się, że z klasówki otrzymał ocenę niedostateczną, ponieważ nie rozwiązał zadań, które były na drugiej stronie arkusza. Kiedy dowiedział się o tym, zdenerwowało się i pogniótł kartkę z oceną. W tym momencie nauczycielka powiedziała, że za to przewinienie dostanie minus 20 punktów. Kuba jeszcze bardziej się zdenerwował i wpadł w szał. Nauczycielka zagroziła mu, że za takie zachowanie odejmie mu za zachowanie 50 punktów.

Wtedy nastąpiło apogeum. Chłopiec rzucił się na nauczycielkę i zaczął ją bić. Ta zaś zagroziła mu kolejnymi punktami ujemnymi w wysokości 100 punktów. Kuba zaczął zrzucać dzieci z krzeseł oraz uderzać pięściami w szafki. Na szczęście do sali przyszła jego była nauczycielka wspomagająca z klas I-III, której udało się zabrać chłopca z sobą do odrębnego pomieszczenia, gdzie udało jej się go uspokoić.

W międzyczasie nauczycielka prowadząca lekcję zaglądała do pokoju, co ponownie wzbudzało w nim agresję. Mimo prośby nauczycielki wspomagającej nic sobie z tego nie robiła zaglądając, by sprawdzić, jak Kuba się zachowuje. Wezwana do szkoły matka odebrała roztrzęsione dziecko, które nie mogło wstać z krzesła. W domu opowiedział zaistniałą sytuację, podsumowując ją słowami: „nie mogłem się uspokoić, co się ze mną stało?”

Nauczycielka, która prowadziła lekcję i stała się zarzewiem konfliktu odnotowała następującej treści uwagę w dzienniczku chłopca:

„Uczeń przyszedł na lekcję bardzo agresywny. Po kilku minutach zaczął biegać po klasie i ile miał sił uderzał ręką w ściany i szafy. Nauczyciel chciał uspokoić ucznia, jednak ten szepnął mu na ucho wulgarnie, że zaraz go pobije. Następnie uczeń rzucił się z wielkim impetem na nauczyciela i zaczął go bić po głowie i innych częściach ciała. Uczeń rzucił się na krzesła ,na których siedziały dzieci i zaczął je bić próbując je zrzucić z krzeseł. Nauczyciel otworzył drzwi od klasy i zawołał o pomoc przechodzących innych nauczycieli.

Po kilku minutach uczeń ponownie rzucił się w stronę kolejnej nauczycielki, gonił ją po całym korytarzu i próbował bić pięściami. Nauczycielka ta, w obronie własnej, uciekła. Zachowanie Kuby wybitnie zagraża bezpieczeństwu dzieci, które stwierdziły, że bardzo się go boją. Nauczyciel boi się, że znowu zostanie zaatakowany narzędziem ostrym, czyli nożyczkami, jak w poprzednim roku szkolnym. Podczas ataku na nauczycielkę uczeń wielokrotnie powtarzał, że ją zabije. Nauczycielka złożyła do wychowawcy pismo informujące o drastycznym zdarzeniu i poinformowała o zajściu dyrektora szkoły. Zgodnie ze szkolnym regulaminem, wstawiam uwagę oraz odpowiednią ilość punktów.(-100)”.

Matka Kuby podjęła rozmowę z nauczycielką, która miała być rzekomą osobą uciekającą przed chłopcem. Jak się okazało, taka sytuacja w ogóle nie miała w szkole miejsca. Kolejnego dnia dziecko przyszło do szkoły, pomimo że bardzo się tego bało. Zajęć nie było, gdyż odbywał się przegląd twórczości. Na początku wychowawca poinformowała Kubę, że nauczycielka, która rzekomo była jego ofiarą, zgłosiła to wydarzenie na policji. Dziecko zbiegło z pierwszego piętra z płaczem i zadzwoniło po mamę. Ta podjęła rozmowę wyjaśniającą z dyrektorem szkoły, któremu nauczycielka powiedziała, że nic takiego nie mówiła.

Na początku tego tygodnia zebraliśmy się wraz z nauczycielem „ofiarą”, wychowawcą, pedagogiem, dyrektorem oraz na moją prośbę psychologiem prowadzącym syna. Nauczycielka mówiła, że pracuje 20 lat jako terapeuta i w ośrodku socjoterapeutycznym, i nie spotkała się z takim zachowaniem. Wiedziała, że będzie pobudzony wiec spokojny tonem powiedziała mu, że „ za takie zachowanie może grozić ci 20 punktów, a ocenę możesz poprawić).

O kolejnych punktach nie mówiła, a pomimo tego on i tak się zdenerwował. Stwierdziła, że dzieci boją się go. A ona tylko myśli, żeby sam sobie nie zrobił krzywdy. Przypominała także o jego zachowaniu w klasach I-III, gdzie groził jej nożyczkami czy uderzył nauczycielki, które próbowały go uspokoić.

Statut szkolny przewiduje, że dziecko, które uzyskała minus 100 punktów z zachowania nie może otrzymać oceny wyższej niż nieodpowiednia. Dyrekcja zastanawia się nad potrzebą wprowadzenia aneksu do statutu, aby dziecko niepełnosprawne, które otrzymało w klasyfikacji śródrocznej z zachowania nieodpowiednie, mogło (przy poprawie) uzyskać ocenę o 3 punkty wyższą na koniec roku. Nauczyciele mają wprowadzić system motywujący, który będzie realizowany także w domu.

Do matki Kuby zadzwoniło kilkorga uczniów, którzy opisali całe to wydarzenie tak, jak jej syn. Dzieci mówiły, że znają Kubę i wiedziały, że tak to się skończy. Między sobą mówiły o tym już w trakcie, kiedy nauczyciel oddawał mu pracę klasową. Poprzedni rok szkolny był przełomowy, dziecko potrafiło panować nad sobą dzięki umiejętnościom poprzedniego nauczyciela wspomagającego.

Pojawia się pytanie, jak matka Kuby ma reagować na takie zdarzenia?