O mistrzach, tenorach polskiej myśli oraz praktyki pedagogicznej

 

W dniu wczorajszym odbyło się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim seminarium biografistyczne  pt. „Godni pamięci  nauczyciele i duszpasterze akademiccy". Zorganizowała je Katedra Pedagogiki Chrześcijańskiej macierzystego Instytutu Pedagogiki wraz z Sekcją Pedagogiki Chrześcijańskiej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN. Duchem sprawczym wydarzenia byli profesorowie Alina Rynio i Kazimierz Pierzchała. W tym środowisku akademickim prowadzone są od wielu dekad badania biograficzne obejmujące m.in. pedagogów uniwersyteckich i oświatowych, co znajduje swoje ucieleśnienie w redagowanym przez ks. prof. Ryszarda Skrzyniarza (obecnie w Akademii Zamojskiej) periodyku „Biografistyka Pedagogiczna”.

(PrtScr. prof. Kazimierz Pierzchała) 

Seminarium w Lublinie było czymś więcej niż akademickim spotkaniem uczonych, nauczycieli, historyków. To był dodatkowo znaczący gest pamięci, wspólnotowa solidarność na rzecz przywrócenia żywej obecności tych, którzy ukształtowali pedagogiczne myślenie wielu pokoleń. W duchu zdania ks. Jana Twardowskiego - Nie umiera ten, kto trwa w pamięci żywych, otwierający sesję wskazał, że biografistyka pedagogiczna nie jest zbiorem archiwaliów, lecz wciąż pulsującą narracją o ludziach, dzięki którym szkoła, uniwersytet i polska kultura wychowania mają ponadczasowy sens.

Biografistyka jako praca pamięci i sensu

Prof. A. Rynio, podkreśliła genezę tej debaty i wymiany myśli oraz wyników badań historyczno-problemowych, która stanowiła odpowiedź na oddolne zapotrzebowanie środowisk akademickich, szczególnie tych, które pamiętają nie tylko z literatury naukowej, lecz z własnego doświadczenia życiowego znaczenie osobowych wzorców, twórców tradycji, nauczycieli duchowych i intelektualnych. Jak wskazała: „wzory i wzorce osobowe przynależą do mojego pola badawczego, więc nie było problemu, by odszukać znaczące postaci”, a będąca przedmiotem studiów i prezentacji ich liczba zamykająca się w  czterdziestu biogramach dowodzi, że pedagogika ma swój panteon, własną linię genealogii, która nieustannie domaga się odczytania na nowo.

W tym sensie seminarium miało charakter wspólnotowej anamnezy, wydobywania z przeszłości tego, co wciąż zobowiązuje do kontynuacji i inspiruje badaczy oraz nauczycieli do ich nowych projektów akademickich, szkolnych czy pozaszkolnych.

Pierwszym z omawianych „tenorów polskiej myśli pedagogicznej” był Zygmunt Kukulski, architekt pedagogiki na KUL-u. Jego bogaty życiorys został przedstawiony w prezentacji dr Iwony Szewczak, która bogato scharakteryzowała twórcę podstaw pedagogiki nie tylko w tej i dla tej Uczelni. Scharakteryzowała zakorzeniony w Galicji życiorys wybitnego pedagoga, historyka, uczonego, działacza społecznego.  który postrzegał i traktował oświatę jako narzędzie budowania polskości, kultury i wspólnoty narodowej.

Kukulski był nie tylko uczonym, lecz także organizatorem, społecznikiem, redaktorem, wizjonerem, który sprawił, że w roku 1920 na KUL powstała pierwsza katedra pedagogiki. Wyprzedził rozwiązania ministerialne w zakresie kształcenia nauczycieli, inspirując młode pokolenie i współpracowników do podejmowania w odradzającej się po I wojnie światowej ojczyźnie (samemu będąc z jedną nogą amputowaną po wojennej ranie) do organizowania życia kulturalnego Lublina, tworzenia pisma naukowego, organizowania działalności filantropijnej.

Referująca przywołała postać żywiołową, „pełną zapału, pomysłów i umiejętności organizacyjnych”, człowieka, który uczył, że pedagogika nie jest teorią bez biografii, lecz opiera się na doświadczeniu służby, odpowiedzialności i publicznej obecności autentycznych, zaangażowanych w zmiany osób.

Drugim z przywołanych „tenorów polskiej myśli pedagogicznej” był Stefan Kunowski, profesor pedagogiki integralnego rozwoju, myśliciel, którego dzieła reprezentują odmienny, bardziej teoretyczny, zakorzeniony w antropologicznym realizmie sposób myślenia o wychowaniu. Prof. Danuta Opozda przedstawiła go nie tylko jako klasyka nauk o wychowaniu humanistycznym, ale też jako autora jednej z najbardziej spójnych koncepcji wychowania holistycznego w polskiej pedagogice XX wieku.

Kunowski widział człowieka jako jedność rozwijających się warstw rozwoju biologicznego, psychicznego, społecznego, kulturowego i duchowego od stanu anomii via heteronomia, autonomia ku nawet teonomii. Dopiero ich wzajemne przenikanie stanowi pełnię rozwoju a wychowanie, jeśli ma być skuteczne i prawdziwe, musi objąć każdą z nich osiągając najwyższe stadium samowychowania. Jego teoria wychowania integralnego stanowi do dziś jedną z najbardziej przemyślanych teorii pedagogicznych, łącząc tradycję personalizmu katolickiego i empiryczną refleksję nad rozwojem człowieka. To właśnie w rodzinie – jak podkreślała referująca – dokonuje się najprostsza i najgłębsza realizacja holistycznego wychowania: poprzez troskę, obecność, hierarchię wartości, rozwój moralny, a nawet pracę nad charakterem rodziców.

KUL-owskie seminarium uświadomiło uczestnikom perfekcyjnie a hybrydowo zorganizowanych obrad, że biografistyka pedagogiczna nie jest sentymentalną galerią portretów, lecz przypomnieniem korzeni pedagogiki jako dyscypliny naukowej i praktycznej, jak rodziła się pedagogika z pasji, determinacji, wizji i ogromnej pracy organicznej. Było też przestrogą i inspiracją obu Mistrzów, że pedagogika bez fundamentów antropologicznych, bez służby społecznej i bez troski o wspólnotę staje się jedynie narzędziem w rękach władzy do manipulowania społeczeństwem. W pedagogice chodzi właśnie o nieustanny dialog żywych także z tymi, którzy są w ich pamięci, dzięki licznym dokonaniom i dziełom.

 

(Wpis powstał we współpracy z ChatGPT 5)