O szwajcarskiej edukacji

 

(foto: archiwum własne) 

Wszelkie porównania systemowe polskiej oświaty do zagranicznych systemów edukacyjnych są o tyle nieuprawnione, że w przypadku szwajcarskiego szkolnictwa jest ono zdecentralizowane. Wśród 26 kantonów każdy ma własne, niezależne regulacje prawne, organizacyjne i programowe, także w odniesieniu do edukacji szkolnej. Przykładowo, w kantonie Lucerna edukacja wczesnoszkolna trwa 6 lat, zaś kolejne 3 lata szkoły powszechnej, obowiązkowej uczniowie realizują w jednym z trzech typów szkół średnich I stopnia: szkole realnej, głównej lub w gimnazjum I stopnia. 

Po dziewięcioletniej nauce mogą wybrać jedną z kilkudziesięciu typów szkół ponadpodstawowych - zawodowych lub ogólnokształcących, w których kształcenie nie jest już objęte obowiązkiem szkolnym, ale jest bezpłatne. Obowiązek szkolny jest zróżnicowany i wynosi w zależności od kantonu od 9 do 11 lat, a zaczyna się w szóstym roku życia dzieci i odpowiada polskiej "zerówce" przygotowującej do dojrzałości szkolnej. W kantonie Lucerna dzieci mogą uczęszczać do oddziału przedszkolnego w szkole już od 4 roku życia, przy czym obowiązkowo od 6 roku  życia. Bezpłatna i obowiązkowa edukacja trwa tu do 16 roku życia. 

Na oświatę z budżetu gminy wydaje się średnio ok. 30-40 proc., co wskazuje na istotną troskę społeczności regionalnej o jak najwyższą jakość kształcenia dzieci i młodzieży. Przejawia się to nie tylko w najwyższych wynagrodzeniach nauczycieli na świecie, ale i w bogatym wyposażeniu szkół w pomoce dydaktyczne, nowe technologie i nowoczesną infrastrukturę.

   Edukacja powszechna jest bezpłatna, toteż wszystkie materiały do nauki, w tym także podręczniki i materiały piśmienne, do zajęć technicznych, artystycznych, z kultury fizycznej  czy laptopy/tablety uczniowie otrzymują w szkole bezpłatnie. W klasach I - VI liczba uczniów nie może przekroczyć 25, zaś najmniej mogą one liczyć 15 osób. Rok szkolny trwa 38 i 1/2 tygodnia, zaś zajęcia dydaktyczne w ramach realizacji "curriculum" obejmują od 23 godzin tygodniowo w szkole podstawowej do 35 godzin w szkole średniej II stopnia. 

Nauczyciele zatrudniani są przez władze gminne na 4 lata, w tym pierwszy rok pracy jest okresem próbnym. Dla uzyskania miejsca pracy w szkole muszą jednak dysponować pozytywną opinią co najmniej 1/5 mieszkańców z rejonu danej szkoły, a uprawnionych do głosowania. W ten sposób rodzice mają zasadniczy wpływ na właściwy dobór pedagogów do pracy oświatowej z ich dziećmi.

   Słusznie wychodzi się tu z założenia, że edukacja szkolna jest prymarnym prawem rodziców. Oni bowiem są odpowiedzialni za wychowanie i wykształcenie własnych dzieci, natomiast szkoła (publiczna, prywatna czy samorządowa) może być w tym procesie jedynie partnerem i rzecznikiem ich interesów. Dopuszczalna jest w tym kraju edukacja domowa. 

Współpraca szkoły z rodzicami ma na celu: 

- ich udział w radzie szkoły, opiniowanie pracy nauczycieli, współdziałanie z nimi w ewaluacji procesu kształcenia i wychowania ich dziecka; 

-  przyczynianie się do stworzenia w szkole i poza nią klimatu radości i satysfakcji dzieci z ich udziału w zajęciach dydaktycznych oraz pozaszkolnych; 

- wspieranie postaw nauczycieli i dzieci w tych sferach ich aktywności, w których szkoła jako instytucja może na nie wpływać pozytywnie; 

- wspieranie nauczycieli twórczych, pracowitych, rzetelnych i obowiązkowych w realizacji przez nich zadań dydaktyczno-wychowawczych. 

    W Szwajcarii istnieje bardzo silne rodzicielskie lobby praw dzieci do godnej edukacji, zrzeszające wiele organizacji i stowarzyszeń, mających swoich przedstawicieli we władzach oświatowych, parlamentarnych, w partiach politycznych czy w środkach masowego przekazu. Aktywne jest Forum Szwajcarskich Organizacji Rodziców (FSEO), które zajmuje się kształceniem i doskonaleniem pedagogicznym rodziców, polityką rodzinną i edukacyjną federacji i kantonów, pedagogiką środków masowego przekazu, polityką proekologiczną oraz problematyką zdrowia.

Od końca lat 80. XX wieku w kantonie Lucerna uczniowie wczesnej edukacji nie otrzymują stopni szkolnych tylko oceny opisowe, co wspierane jest trójstronną autoewaluacją ich osiągnięć szkolnych oraz pozaszkolnych pasji i zainteresowań. Co kilka tygodni nauczyciele klas łączonych   (I -II, III-IV i V-VI) organizują spotkania z udziałem dziecka i jego rodziców, by w ramach wspólnej rozmowy, analizy uczniowskiego portfolio i opinii rodziców określić stan realizacji wymagań szkolnych, informować się wzajemnie o sukcesach i barierach w procesie uczenia się oraz o możliwości dalszego rozwoju, a jeśli to jest potrzebne, to także jego specjalistycznego czy sprofilowanego wspomagania. 

Kluczowe jest wzmacnianie naturalnej skłonności dzieci do uczenia się, do samostanowienia o własnej edukacji, do samokontroli, samooceny i autoregulacji. Kończący szkołę podstawową stają się dzięki temu bardziej samodzielni, twórczy, świadomi i pewni własnych kompetencji. W procesie oceniania kształtującego analizowany jest integralny rozwój dziecka  jako człowieka. Nie może to rzutować na jego status społeczny i na obniżanie poczucia własnej wartości.   

Cele, metody, formy i środki kształcenia i uczenia się są skoncentrowane na następujących kompetencjach uczniów:

 - osobowościowych, intrapersonalnych (tzw. "Selbstkompetenz");

 - społecznych, interakcyjnych (tzw. "Sozialkompetenz"); 

 - merytorycznych, poznawczych (tzw.  "Sachkompetenz").

Istotą edukacji jest wspierające towarzyszenie dziecku w jego własnej drodze do dojrzałości i autonomii. Uczniowie mają prawo do udziału w zróżnicowanym na ich indywidualność toku kształcenia. Nie mogą zatem być oceniani poprzez porównywanie z innymi bądź z jakąś skalą stopni szkolnych. Tradycyjnie zajęcia szkolne są dzielone na dwie części: do godziny 12.00 i od godz. 14.00 do 16.00, bowiem obowiązuje w kantonach przerwa obiadowa, by dzieci mogły zjeść posiłek w domu wraz z rodzicami.