Edukacja jako relacja

Zamknięcie szkół z powodu pandemii koronawirusa uświadamia nam konieczność zwrócenia uwagi na istniejący związek między polityką a powszechną edukacją. Konieczna jest analiza makropolityczna zmieniającej się sytuacji w Polsce, by uchwycić relacje między polityką a ideą szkoły dla dziecka w perspektywie personalistycznej, odwołującej się do więzi międzyludzkich. W każdym ustroju szkolnym edukacja opiera się na konkretnych założeniach ideologicznych lub filozoficznych, zatem każda może posłużyć do tworzenia odmiennego prawa i procedur wdrażania ich w życie. 

Autorzy tomu pod redakcją Agnieszki Guzik podjęli refleksję na temat edukacji jako relacji sprzyjającej wzajemnemu rozwojowi, samowychowaniu i autoedukacji. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie: Dlaczego i dla kogo tworzymy inne przedszkola, szkoły, poszukujemy innych dróg kształcenia i wychowania? Co nas skłania ku temu, by odejść od typowych, najczęściej publicznych rozwiązań i tworzyć coś własnego, a zarazem w jakiejś mierze wspólnotowego, społecznego? 

Chcąc być wiarygodnym dla innych, pedagog sam musi być nośnikiem nadziei, otwartym na egzystencjalne problemy swoich podopiecznych, co – jak się okazuje – jest szczególnie ważne właśnie w dobie kryzysu, katastrof, ludzkich dramatów wywołanych przez niespodziewane okoliczności. Nie wolno w takich sytuacjach być nieczułym na to, co jest dla każdego wychowanka powodem zmartwień, trosk, a nawet depresji prowadzącej do najgorszego, czyli targnięcia się na własne życie. 

Rolą wychowania jest wyprowadzanie człowieka ze świata lęku do świata odpowiedzialności i pokazanie mu obszarów, na których może wypróbować własną odwagę. Tym samym tropem wychowania musi stać się idea wyzwolenia. Po co zatem mamy wymyślać nową szkołę w sferze jej aksjonormatywnych przesłanek, skoro rozwijane są i tkwią one w polskiej myśli pedagogicznej od dwudziestolecia międzywojennego aż po czasy współczesne? 

Świat nie jest czarno-biały. Trzeba zburzyć typowy dla państwa totalitarnego negatywny stereotyp edukacji alternatywnej, emancypacyjnej, wyzwolonej z gorsetu centralistycznego władztwa, które czyni z systemu szkolnego przedłużone ramię panowania nad społeczeństwem i stosowania wobec niego ideokratycznej manipulacji. Konieczny jest powrót do przestrzeni wolności w edukacji, która możliwa jest dzięki zaistnieniu w niej zróżnicowanych modeli kształcenia i wychowania, zgodnych z oczekiwaniami, potrzebami i możliwością partycypacji w nich rodziców.