Sfera odpoczynku przynależy do czasu wolnego każdego z nas, w tym także naszych dzieci czy podopiecznych. Czas wolny jest jedną z podstawowych kategorii pojęciowych w pedagogice społecznej, określając zakres i jakość spożytkowania przez osobę czasu, jaki ma ona do wyłącznej dyspozycji. To wyodrębniony okres w codziennym życiu jednostki, w którym może ona zajmować się tym wszystkim, co wynika z jej pragnień i wolnej woli.
Jest to zatem czas, jaki pozostaje komuś do swobodnej
decyzji po wykonaniu przez nią czynności czy zadań koniecznych, obowiązkowych,
związanych z zaspokajaniem swoich potrzeb biologicznych i higienicznych,
przemieszczaniem się w przestrzeni, oczekiwaniem na coś lub na kogoś oraz
wykonywaniem podstawowych obowiązków typu uczenie się, praca, czynności
samoobsługowe czy pielęgnacja kogoś/czegoś. Czas wolny jest tą jednostką temporalną w
życiu każdego człowieka, którą może przeznaczyć na odpoczynek psychiczny
bądź fizyczny, na rozrywkę, bezinteresowną działalność społeczną, rozwój
własnych zainteresowań, pasji, hobby, uzdolnień czy na pracę nad sobą (np. autotrening),
samokształcenie.
Pedagodzy niemieccy
wyróżniają zjawisko czasu na wpół wolnego (Halbfreizeit), które odnosi się do
tego okresu, jaki pozostaje jednostce pomiędzy czasem pracy, gdzie w przypadku
młodzieży dotyczy to wykonywanych przez nią obowiązków szkolnych, a czasem
wolnym, jak np. robienie zakupów, wykonywanie prac na działce, domowych,
sprawowanie opieki nad rodzeństwem, uczestniczenie w zajęciach pozaszkolnych
czy pozalekcyjnych, uczestniczenie w obrzędach religijnych, aktywność w
organizacji młodzieżowej itp. Czas wolny można także różnicować na bloki czasu wieczornego,
po codziennej nauce lub po koloniach; na blok czasu weekendowego, wakacyjnego,
szkoleniowego, leczniczego czy wynikające ze stanu własnej choroby lub
inwalidztwa.
Czas wolny osoby
niepełnoletniej jest związany z odpowiedzialnością dorosłych za to,
jak zostanie on spożytkowany przez dziecko. W trakcie roku
szkolnego warunkuje jego ograniczenie obowiązek szkolny. Szkoła nie jest dla
dzieci ich czasem wolnym, podobnie jak formy zbiorowego
wypoczynku (wycieczka, biwak, kolonia itp.). W szkole uczniowie mają wyznaczone ramy czasu wolnego, który
jest nadzorowany przez nauczycieli, a realizowany w czasie krótkich przerw między lekcjami.
Są szkoły, w których nawet czas wolny regulowany jest odpowiednimi zapisami w statucie szkoły czy w zasadach pracy nauczycieli. Niestety, w niektórych szkołach wygląda to tak, jak w więzieniu, bowiem uczniom nie wolno w czasie przerw międzylekcyjnych biegać, swobodnie przemieszczać się między piętrami, po korytarzu, tylko należy iść zgodnie z wyznaczonym strzałkami kierunkiem, wzdłuż korytarza, nie wolno rozmawiać, krzyczeć, zbyt głośno wyrażać swoich emocji, rozmawiać przez telefon komórkowy itp., itd.
Z analizy wielu badań sondażowych wynika, że młodzi ludzie bardzo chętnie w czasie trwania pandemii COVID-19 korzystali z możliwości, jakie stwarzała dostępność do internetu, by przeglądać zasoby YouTube’a, oglądać w telewizji internetowej filmy, seriale, słuchać muzyki za pomocą serwisów streamingowych, kontaktować się ze znajomymi przez komunikatory, korzysta z serwisów społecznościowych. Ponadto korzystają z aplikacji mobilnych służących do monitorowania aktywności fizycznej czy w trakcie wyjazdów turystycznych, a także uczą się online ... dla przyjemności lub poszukując "lepszych" od własnych nauczycieli, którzy potrafią wytłumaczyć jakiś problem (najczęściej z nauk ścisłych).
W wyniku czasu spędzanego w domu większą popularnością zaczęły cieszyć się ćwiczenia z instruktorami online, uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych online, czytanie e-booków, słuchanie audiobooków, granie w gry komputerowe, a także wirtualne podróże i zwiedzanie.
Jedna z moich magistrantek postanowiła dowiedzieć się, w jaki sposób spędzali swój czas wolny uczniowie szkoły podstawowej w okresie zdalnej edukacji. Internet niemal od początku powszechnego dostępu stał się przestrzenią, w której można w różnorodny sposób zagospodarować czas, niezależnie od miejsca i sytuacji, w jakiej ktoś się znajduje. Niecodzienna sytuacja, jaką był przymusowy lockdown zintensyfikowała korzystanie z internetu w czasie wolnym.
Zdecydowana większość uczniów jednej ze szkół podstawowych w Łodzi, bo aż 68% przyznała, że najbardziej lubiła spędzać czas grając w gry, oglądając telewizję, korzystając z internetu; 19% lubiła spędzać czas z przyjaciółmi, 12% wychodziła do parku, kina, restauracji, a 1% spędzał czas z rodziną. Korzystanie z internetu jest już stałą aktywnością nastolatków gdyż każdy posiada smartfon. Dzięki temu są online niemalże przez całą dobę. Biorąc pod uwagę wiek sondowanej opinii młodzieży z wybranej szkoły zarejestrowała, że ponad połowa 57% dwunastolatków, większość 73% trzynastolatków oraz 69 % czternastolatków podała jako ulubiony sposób spędzania wolnego czasu granie, oglądanie tv i korzystanie z internetu.
Nie zaskoczyły mnie te dane. Młodzież, jaka jest, każdy widzi – wrażliwa, aktywna, mądra, krytyczna, altruistyczna, pomocna, kreatywna itd., ale i niepokorna, leniwa, egoistyczna, obojętna, bezmyślna, uległa, itd., a zatem są osoby, które mają przewagę pozytywnych stron osobowości nad wadami i na odwrót. Jak mówi prezes NBP - "Jak coś rośnie, to potem spada, a jak spada, to potem rośnie".
Jak dzisiaj nastolatkowie spędzają swój czas wolny? Czy i ile go posiadają, skoro codziennie są sprawdziany i klasówki?