Wybory rektora Uniwersytetu Łódzkiego odbędą się 15 lipca br., ale - jak już wspomniałem - debata z udziałem obojga Kandydatów, a obecnych prorektorów UŁ, w odróżnieniu od wczorajszych pseudodebat politycznych (A. Dudy i A. Trzaskowskiego) mogłaby uwzględnić wiedzę na temat stanu badań naukowych polskich uczonych w kontekście porównawczym, a z uwzględnieniem różnych czynników.
Prowadzący od szeregu lat badania w międzynarodowych zespołach scjentometrystów prof. Marek Kwiek z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (UNESCO Chair in Institutional Research and Higher Education Policy) wskazuje w jednym ze swoich artykułów na dwa typy naukowców akademickich: „internacjonalistów” i „miejscowych". Tego typu typologia w naukach humanistycznych i społecznych jest mocno dyskusyjna, bowiem w odróżnieniu od nauk matematyczno-przyrodniczych oczekuje się wpływu wiedzy naukowej na środowisko krajowe, a nie międzynarodowe.
Prof. M. Kwiek nie podziela jednak takiego stanowiska uważając, że bez względu na to, jaką reprezentujemy dziedzinę nauki, a w jej strukturze - dyscyplinę naukową, jesteśmy zobowiązani do bezwzględnej internacjonalizacji w sferze powoływania zespołów badawczych, konstruowania założeń metodologicznych, prowadzenia badań i publikowania ich wyników poza granicami kraju, przynajmniej do czasu, aż polskie czasopisma uzyskają taki sam status jak te z Harvardu czy Oxfordu.
Zachęcam do lektury źródłowych tekstów:
* Internationalists and locals: international research collaboration in a resource-poor system
* Internacjonaliści i miejscowi – międzynarodowa współpraca badawcza w Polsce na mikropoziomie indywidualnych naukowców
Zostawmy to jednak na boku.
O stanowisko rektora ubiega się prof. Elżbieta Żądzińska, która jest profesorem nauk biologicznych, a zatem reprezentuje Science, naukę twardą, zaś kontrkandydatem jest prof. Sławomir Cieślak - profesor nauk prawnych, przedstawiciel nauk społecznych (Social Sciences), nauk "miękkich".
Postępująca z każdym rokiem dehermetyzacja polskiego systemu nauki w wyniku coraz szerszego otwarcia nauczycieli akademickich na świat i globalne reguły uprawiania nauki i oceniania dorobku naukowego, stawia dziś - jak pisze M. Kwiek - przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych w radykalnie trudniejszej sytuacji.
Internacjonaliści i miejscowi różnią się między sobą: pracują, myślą o
swojej roli akademickiej, publikują i współpracują w odmienny sposób. Dwa procesy nazwane przeze mnie „skumulowaną przewagą z racji
umiędzynarodowienia” i „skumulowaną stratą z racji braku umiędzynarodowienia”
zachodzą jednocześnie, dzieląc naukowców pod względem prestiżu, uznania i
dostępu do konkurencyjnego finansowania badań. W procesach o takim charakterze – internacjonaliści zyskują więcej, a
lokalni tracą szybciej. Współpraca międzynarodowa jest silnie skorelowana z produktywnością – oraz
publikacjami zagranicznymi.
Z badań M. Kwieka na dużej próbie, bo obejmującej ok. 4 tys. naukowców w Polsce wynika, że internacjonalistami są przede wszystkim mężczyźni - 56% w stosunku do 55% kobiet. Tym samym prof. E. Żądzińska należy do elitarnej grupy kobiet w grupie międzynarodowych uczonych.
Zacytuję zatem z przekładu samego autora analizę wyników jego badań:
Awans kobiet na drabinie akademickiej opartej o osiągnięcia czysto naukowe
będzie z czasem prawdopodobnie dłuższy i trudniejszy, a dostęp do coraz
bardziej konkurencyjnych funduszy indywidualnych na badania – coraz bardziej
utrudniony. Chyba że, jak w wielu krajach, powstaną programy skierowane szczególnie do
kobiet, zwłaszcza w obszarach STEM, o co warto zabiegać.
Co wynika z badań?
Internacjonaliści są starsi, dysponują większym doświadczeniem akademickim
i mają wyższe stopnie naukowe oraz zajmują wyższe stanowiska. W systemach ubogich w zasoby (środki, ludzie, infrastruktura i czas),
takich jak Polska, internacjonaliści stanowią większość kadry uczelnianej
dopiero w przedziale wiekowym powyżej 50 lat, wśród osób z ponad 20-letnim
doświadczeniem akademickim i ze stopniem doktora habilitowanego i profesurą
tytularną.
Pojawiający się wzorzec jest jasny (i statystycznie istotny);
umiędzynarodowienie badań osiąga wysoki poziom charakterystyczny dla systemów
bogatych w zasoby tylko dla wąskiej klasy profesorów zwyczajnych (74,6% z nich
to internacjonaliści).
Istnieje również silne zróżnicowanie interdyscyplinarne; udział internacjonalistów sięga 80% w klastrze nauk fizycznych i matematycznych w porównaniu z zaledwie 36,3% w zakresie nauk społecznych – i tylko dla połowy profesorów zwyczajnych w naukach społecznych w porównaniu z ponad 90% w naukach fizycznych i matematycznych. (...)
Stratyfikację globalnej społeczności naukowej wyraźnie warunkują badania
naukowe, a w jej centrum znajduje się ich umiędzynarodowienie. Pokazuję tutaj, że tylko 20,5% internacjonalistów nie współpracuje
w kraju. Na drugim biegunie tylko połowa miejscowych współpracuje w kraju. To oznacza, że połowa tych, którzy nie współpracują międzynarodowo, również
nie współpracuje w kraju (przy silnym zróżnicowaniu dziedzinowym).
W naukach humanistycznych i społecznych 63,3% miejscowych nie współpracuje
w skali krajowej; oznacza to, że dominuje w nich model „samotnego uczonego”,
który nie prowadzi wspólnych badań ani z naukowcami z Polski, ani ze świata.
To ciekawa odsłona różnic w prowadzeniu badań przez naukowców-kobiety i mężczyzn. Na kierunkach humanistycznych i społecznych studiuje więcej kobiet niż mężczyzn, a to z ich absolwentów wyłonią się nowe pokolenia naukowców. Mam nadzieję, że kandydująca na stanowisko rektora prof. E. Żądzińska bardziej zrozumie sytuację młodych kobiet, które podejmują studia doktoranckie, prowadzą badania naukowe często kosztem własnego macierzyństwa czy rodziny.