O przysłowiowej edukacji

Wczoraj brałem udział w konferencji z okazji Jubileuszu Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Skierniewicach, która to placówka jest z certyfikatem PN EN ISO 9001:2009 z akredytacją Łódzkiego Kuratora Oświaty. W tym roku obchodzi swój "srebrny jubileusz" - 25 lat działania w nowych warunkach ustrojowych. Nie było wielkich fanfar, nikt nikomu nie wręczał medali, odznaczeń i odznak, gdyż swoje święto placówka uczciła pracą organizując w Rawie Mazowieckiej kolejny, bo VI. Kiermasz Edukacyjny dla nauczycieli, dyrektorów przedszkoli i szkół, które objęte są doradztwem i wsparciem metodycznym, programowym i organizacyjnym przez WODN w Skierniewicach. Każdego roku Kiermasze odbywają się w innym mieście. W ubiegłym miał on miejsce w Łowiczu. W tym roku spotkaliśmy się w Zespole Szkół - Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej w Rawie Mazowieckiej, by debatować najpierw o polityce oświatowej w naszym kraju -(„Gdzie jesteśmy – dokąd zmierzamy? Edukacja w Polsce”) i poza jego granicami (na przykładzie Francji) a następnie uczestniczyć w szeregu sesji warsztatowych, wzbogacających umiejętności pedagogiczne nauczycieli.

O ile poprzedniego dnia brałem udział w bardzo ekskluzywnej co do organizacji i miejsca obrad debacie, jaką było Forum Bliżej Przedszkola w krakowskim Kazimierzu, o tyle wczoraj miałem okazję spotkać się z nauczycielami województwa łódzkiego w jakże adekwatnych do ich codzienności warunkach. Obrady bowiem toczyły się w sali gimnastycznej powyższego Zespołu Szkół, zaś nagłe obniżenie temperatury na zewnątrz i wewnątrz budynku ogrzewali nam Gospodarze obrad swoją niezwykłą gościnnością, serdecznością, ludowymi występami młodzieży szkolnej i przygotowanymi przez nią posiłkami - kanapkami oraz słodyczami. Był też tort z okazji 25-lecia WODN w Skierniewicach. Pani dyrektor WODN dr Teresa Janicka-Panek oraz pan Radosław Kaźmierczak, dyrektor ZSCEZiU w Rawie Mazowieckiej starali się przypomnieć nam najważniejsze wydarzenia ośrodka i jego dokonania, okraszając je archiwalnymi i najnowszymi zdjęciami oraz przysłowiami, aforyzmami czy myślami wybitnych humanistów. W trakcie prezentacji pojawiły się zatem takie m.in. mądrości:

- "Ci, którzy studiują księgi, nie pragną uzyskać przez to godności, lecz ich umysł pragnie zgłębić wiedzę" ( przysłowie mandżurskie);

- "Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy" (Jan Paweł II);

- "Doświadczenia, które powtarzają się wielokrotnie, mają jeden jedyny cel, nauczyć nas tego, czego jeszcze nie potrafimy" (Paulo Coelho);

- "Dom bez psa przypomina głuchego, człowiek bez wykształcenia przypomina ślepego" (przysłowie buriackie);

- "Doświadczenie jest szkołą, w której lekcje drogo kosztują" (przysłowie włoskie);

- "Doświadczenie prowadzi szkołę, w której lekcje są bardzo drogie" (przysłowie indyjskie);

- "Dzielny nauczyciel potrafi uczyć innych nawet tego, na czym sam się nie zna" (Tadeusz Kotarbiński);

- "Edukacja jest droższa od złota" (przysłowie arabskie);

- "Jak wychowujesz dziecko, tak też ono rośnie" (przysłowie afrykańskie);

- "Na naukę nigdy nie jest za późno".

Ciekawa była prezentacja eksperta pedagogicznego Ambasady Francji w Polsce na temat "System oświaty we Francji i współpraca z Ambasadą Francuską" – Denisa Gérarda (Koordynatora Projektu Łódzkie bardziej francuskie). Gość z Paryża mówił po polsku jak znany kucharz-celebryta Pascal, ale czynił to z równą jemu radością, pogodą ducha i otwartością na słuchaczy. Po moi referacie na temat PISA-nek (omówiłem problem rządowej manipulacji politycznej na przykładzie międzynarodowego programu OECD/PISA) był nieco stremowany, gdyż chciał pochwalić się znaczeniem tych badań, ale szybko zreflektował się i do swojej prezentacji dorobił na gorąco, spontanicznie zupełnie szczerą analizę porównawczą francuskiego i polskiego systemu szkolnego. Niestety, jak to młodzi referenci, mówił o sprawach banalnych, powierzchownie, żeby raz wykazać "wyższość" odmienności naszych szkolnych rozwiązań, także systemowych czy wewnątrzszkolnych. Niektóre sfotografowałem z jego prezentacji.

(fot. 1: Na podstawie tego slajdu wyjaśniał, jak absurdalne jest porównywanie systemów szkolnych różnych państw ze względu na wiek rozpoczynania obowiązku szkolnego, skoro w każdym z państw realizacja tego prawa wygląda zupełnie inaczej, ma inny program i metodykę. Niestety, tego nie rozumieją ani K. Hall, ani K. Szumilas, ani J. Kluzik-Rostkowska, toteż "wciskają Polakom kit");

(fot.2: We Francji szkoły mają więcej uczniów, niż w Polsce, toteż nasze szkoły mają lepszy klimat, atmosferę, a uczniowie lepszy kontakt między sobą);

(fot.3: W szkołach francuskich dyrektor szkoły jest menedżerem, a nie pedagogiem, nie kształci uczniów. Mało kto go zna i nikt, tak jak ma to miejsce w Polsce, nie potrafi nawet powiedzieć, jak wygląda czy jak się nazywa);

(fot.4: We Francji uczniowie mają możliwość uczestniczenia tylko w jednym konkursie przedmiotowym z matematyki. Tymczasem to, co go zdziwiło w polskich szkołach, to niezliczona liczba konkursów, olimpiad przedmiotowych, zdolnościowych itp.).



To były dla Denisa Gérarda najważniejsze różnice między edukacją w naszych krajach. Referował je - jak mi się wydaje - na podstawie własnych doświadczeń szkolnych, gdyż nie jest naukowcem. Było to jednak ciekawe i przekonywujące dla uczestników tej sesji.

Kto podrzucił MEN zespute PISA-nki?

Jechałem na IX Forum Bliżej Przedszkola do Krakowa i zastanawiałem się po drodze, po przeczytaniu relacji prasowych z wyników drugiej części badań PISA z udziałem polskich piętnastolatków, co też wymyślą specjaliści od PR w MEN, żeby przykryć wstydliwy wynik tej diagnozy?

Jeszcze pamiętamy, jak to kilka tygodni temu Premier III RP Donald Tusk wraz z ministrami edukacji narodowej (byłymi - K. Hall i K. Szumilas) zachwycał się znakomitymi wynikami naszej młodzieży z matematyki w ramach międzynarodowego programu OECD/PISA (2012), a tu taki pech przed Wielkanocą. Red. Justyna Suchecka informuje czytelników Gazety Wyborczej zastępując w tym MEN: W dodatkowym teście PISA badającym umiejętność rozwiązywania problemów wzięło udział 1207 spośród 4607 polskich uczniów uczestniczących w głównym badaniu. Wyniki ogłoszono 1 kwietnia 2014 roku. Wypadliśmy słabo. W dodatku mamy większą od średniej grupę uczniów z najsłabszymi wynikami (25,7 proc., przy średniej 21,4 proc.) i znacznie mniejszą od średniej grupę uczniów o najwyższym poziomie umiejętności (6,4 proc., przy średniej 11,4 proc.). W tym jednak przypadku mamy do czynienia z tak samo bezkrytycznym relacjonowaniem PISA-nek, chociaż zapewne z bólem odsłaniającym niewygodny dla władzy wynik, jak i poprzednio. A gdzież są byłe panie minister - K. Hall, K. Szumilas i obecna - J. Kluzik-Rostkowska? Dlaczego nie zorganizowały wczoraj konferencji prasowej z udziałem Premiera Tuska, by wspólnie z narodem otrzeć łzy z powodu kompromitujących polską młodzież wyników PISA 2012?

To ja informuję, że PISA-nki są mocno nieświeże niezależnie od tego, jakie wyniki uzyskują w tej diagnozie polscy, brytyjscy czy amerykańcy piętnastolatkowie. Ta gra fałszywymi kartami kosztuje budżety państw w niej uczestniczących miliony, z których dla uczniów nic nie wynika, podobnie jak dla poprawy jakości kształcenia. Jedyna korzyść dotyczy osób organizujących i przeprowadzających ów pomiar wiedzy i umiejętności uczniów. To rządy państw należących do OECD potrzebują tych badań, których istotą nie jest dociekanie prawdy o edukacji i jej uwarunkowaniach, a wykorzystywanie ich do manipulacji społeczeństwami, by móc realizować cele polityczne pod pozorem troski o wartości edukacji. Celem tego programu, który z nauką niewiele ma wspólnego, jest pozyskiwanie przez polityków uproszczonych danych, które pozwolą im radzić sobie z codzienną rzeczywistością, by ją móc lepiej kontrolować i czerpać korzyści dla własnych środowisk.

Przejawem tych działań jest wybiórcze prezentowanie przez resort wyników osiągnięć z testów wiedzy i kompetencji uczniów, żeby można było mówić i pisać o sukcesach polskiej szkoły. Wcale to nie oznacza, że propagandowo skrojone dane nie są prawdziwe. Konstrukcja zadań testowych wynika z założeń przyjętych przez ekspertów prywatnego konsorcjum międzynarodowego, którzy przyjmują możliwie wspólną dla uczących się w krajach OECD wiedzę i umiejętności, ale pod takim kątem, aby były one niezbędne w życiu dorosłym, na rynku pracy. Ten jednak w każdym kraju jest inny i czego innego oczekuje od poszukujących pracy. W jednym państwie będzie się zwracać uwagę na innowacyjność, umiejętności do współpracy, niezależność, kreatywność, a w innym lojalność, posłuszeństwo, dyspozycyjność i odtwórcze realizowanie wzorów pożądanych zachowań. Tym samym prezentowane wyniki są oderwane od kontekstu społeczno-gospodarczego, kulturowego i tradycji narodowych kraju, w którym ów pomiar był przeprowadzany a są ze sobą zestawiane tak, jakbyśmy wszyscy żyli w takich samych warunkach i mieli być przygotowywani do pracy w niemalże tożsamych okolicznościach i wymaganiach.

Nie wolno na podstawie wyników PISA wnioskować o występowaniu jakiejkolwiek dynamiki osiągnięć szkolnych piętnastolatków, gdyż nie dotyczą one tych samych respondentów w kolejnych latach ich życia i rozwoju. Analitycy PISA na podstawie operacji statystycznych między zmiennymi mogą wnioskować co najwyżej o tym, w jakim stopniu te zmienne są ze sobą „powiązane” lub „nie powiązane”, a więc na ile ten związek między nimi jest silny , słaby lub w ogóle nie występuje. Diagnoza PISA jest badaniem poprzecznym a nie podłużnym. Politycy doskonale o tym wiedzą, ale liczą na brak orientacji obywateli, którzy nie dysponują specjalistyczną wiedzą, by rozpoznać ową manipulację.

Czy sztab PISA-nkowców uważa, że nasi nauczyciele nie potrafią kształcić i w związku z tym trzeba co trzy lata karmić ich marchewką lub okładać batem w wyniku pseudonaukowej interpretacji wyników programu PISA, który niewiele ma wspólnego z procesem edukacji w naszym kraju? Chwalenie czy ganienie kogokolwiek za wyniki PISA jest nonsensowne. Natomiast jakże dobrze nadaje się do realizacji celów politycznych, bowiem jak jest dobrze, to ministrowie są pierwsi do uwodzenia narodu i wygłaszania hymnów samochwalnych, natomiast jak wyniki są złe, to natychmiast uruchamia się krytykę szkoły, w tym przede wszystkim nauczycieli, bo przecież władza jest w porządku.

Ten teatr fikcji i inżynierii społecznej trwa od lat, ale platformersi wyspecjalizowali się w jego scenografii i reżyserce. Profesor Stanisław Dylak z UAM zapytany o powody „zepsucia” PISA-nek w tej części diagnozy stwierdza: „Polski piętnastolatek w normalnym życiu radzi sobie z biletomatem stojącym na ulicy, Ale w szkole, gdy dostaje do rozpracowania system, którego nie zna, to mu nie wychodzi.” W czym zatem jest problem? W wyniku PISA? Czy może w konstrukcji zadań, nieadekwatności ich treści do doświadczeń i wiedzy naszych uczniów? O co tu chodzi? Czy to źle, że polscy 15-latkowie świetnie dają sobie radę w życiu, tylko nie potrafią tego udowodnić w zeszytach z zadaniami PISA? To co jest ważne - testy PISA czy realna wiedza i umiejętności naszych uczniów? Dlaczego mamy ogłaszać albo żałobę narodową albo eksponować zachwyt, bo wyniki PISA raz są byle jakie, a innym razem nie?

Byłem wczoraj z szczęśliwymi nauczycielami wychowania przedszkolnego w Krakowie, na kolejnym już Forum "Bliżej Przedszkola". Doskonale bawili się, ćwiczyli nowe umiejętności, poznawali metody i techniki pedagogicznej pracy z dziećmi. Można im pozazdrościć, gdyż nikt nie może powiedzieć, że złe wyniki PISA są powodem ich zaniedbań czy złej pracy, podobnie jak nie może im przypisać sukcesów piętnastolatków. Ich wartością dodaną jest autentyczna, niekłamana radość dzieci z kolejnego dnia zajęć w przedszkolu oraz szczera wdzięczność ich rodziców. Obrady Forum toczyły się na terenie byłej zajezdni tramwajowej. Były też jajeczka - ale świeże i zdrowe. Alleluja!

Młodzi naukowcy i młode dyscypliny naukowe w ślepej uliczce

Już kilkakrotnie sygnalizowałem problem, z jakim spotykają się młodzi stażem naukowcy. Jedna z wnioskodawczyń do Narodowego Centrum Nauki o środki na własne badania otrzymała dwie - jej zdaniem - dobre recenzje. Jedną nawet uznała za bardzo dobrą. Jednak wniosek został odrzucony przez Zespół Ekspertów w wyniku obowiązującego rankingu. Tak jest w przypadku każdego konkursu, który ma ograniczony limit środków. Tego typu konkursy muszą bazować na tzw. rywalizacji antagonistycznej (grze o sumie zerowej), której istotą nie jest docenienie wszystkich bardzo dobrych wniosków badawczych, ale tylko najwyżej ulokowanych w rankingu, zgodnie z zasadą: "zysk jednych osób (tych najlepszych) jest osiągany kosztem strat innych osób".

Budżet NCN nie jest z gumy, nie jest otwarty na wszystkie bardzo dobre wnioski, tylko najlepsze wśród najlepszych. Przy tak twardych regułach gry najmłodsi stażem naukowcy de facto nie mają wielkich szans. Kiedy ktoś otrzymuje recenzję swojego wniosku, który został odrzucony w wyniku tak "brutalnej" selekcji strukturalnej, pojawia się pytanie o sens ubiegania się o środki. Cóż po opinii, że projekt jest bardzo dobry, ale... jego autor nie ma publikacji w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej (wykaz A - MNiSW)? To poważnie obniża szanse takiego kandydata mimo, że ma wiele rozpraw w czasopismach z wykazu ERIH, w tym także w czasopismach zagranicznych spoza katalogu MNiSW. Co ma zatem czynić? Publikować, publikować i jeszcze raz publikować, ale w czasopismach listy A, a tym samym przestać pisać dla polskiego odbiorcy. To po co polskiemu społeczeństwu taki naukowiec, który swoje teksty adresuje do obcokrajowców? Edukacja toczy się tu, w III RP, a nie w USA czy Afryce Południowej. Czy publikacje z pedagogiki mają służyć prywatnym wydawcom innych państw, którzy świetnie żyją z zabezpieczenia miejsca dla pisma na odpowiedniej liście?

Oczywiście, można jeszcze poprawić projekt, by ponownie startować do konkursu w tej samej kategorii - w tej chwili jest otwarty OPUS 7 (termin zamknięcia - połowa czerwca). To oznacza rywalizowanie z profesorami, a 30 procent oceny wniosku stanowi ocena dorobku kierownika projektu. Można też poprawić projekt i wystartować w konkursie SONATA BIS - dla osób po doktoracie (od 2 do 12 lat). Nowa edycja będzie otwarta 16 czerwca. Tutaj jednak są ograniczenia dotyczące składu zespołu - wykonawcą nie może być samodzielny pracownik naukowy. Mimo wszystko próbowałbym w jednym lub drugim konkursie, bo jednak nie jest prawdą, że profesorowie zarzucają NCN wnioskami, w związku z czym młodsi nie mają szans. A może się mylę?

Inna ślepa uliczka dotyczy jednej z nowych dyscyplin naukowych. Wśród nich pojawiła się - w wyniku decyzji sierpniowej w 2011 r. pani prof. Barbary Kudryckiej, a bez konsultacji z środowiskiem akademickim - dyscyplina "nauki o rodzinie". Wszystko byłoby pięknie, gdyby nie fakt, że okres wakacyjny nie posłużył b. minister do podjęcia trafnej decyzji w tej sprawie, toteż zwolennicy ubiegania się o uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora z tej dyscypliny znaleźli się w strukturalnej, a zastawionej przez MNiSW pułapce. Mamy w kraju wiele instytutów i katedr nauk o rodzinie, a tym samym i naukowców z dużym dorobkiem naukowym, ale na wydziałach ... teologicznych. Tymczasem pani minister wpisała "nauki o rodzinie" do obszaru i dziedziny nauk humanistycznych.

Tym samym bardzo trudno będzie stworzyć minimum kadrowe dla tej dyscypliny, skoro w dziedzinie nauk humanistycznych nie ma teologii, pedagogiki (z jej wiekową niemalże tradycją badan nad środowiskiem rodzinnym w ramach pedagogiki społecznej), nie ma psychologii (w tym samodzielnych pracowników naukowych z psychologii rodziny) i nie ma w tej dziedzinie socjologii (w tym socjologii rodziny, z równie odległymi tradycjami i szkołami badan naukowych nad rodziną). Ci naukowcy, którzy dotychczas prowadzili badania nad rodziną, ale w dziedzinie nauk teologicznych, zostali na przysłowiowym "lodzie", bowiem nie mogą oni firmować minimum kadrowego dla tej dyscypliny nauk.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat został wypracowany pokaźny dorobek naukowy, którego przedmiotem badań były małżeństwo i rodzina, do którego przyczyniły się takie nauki, jak w dziedzinie nauk społecznych: nauki o polityce, pedagogika społeczna, psychologia rodziny, socjologia rodziny oraz w dziedzinie nauk ekonomicznych: ekonomia, nauki o zarządzaniu; w dziedzinie nauk prawnych: nauki o administracji, prawo. Od 1995 roku powstało w Polsce kilkanaście ośrodków prowadzących studia na kierunku nauki o rodzinie oraz prowadzone są systematyczne badania w tym zakresie. Cieszą się one dużym, ciągle wzrastającym zainteresowaniem. Przygotowują one specjalistów ds. rodziny podejmujących pracę m.in. w oświacie, pomocy społecznej, organizacjach samorządowych i pozarządowych, w sądownictwie oraz innych instytucjach społecznych i kościelnych.

Nauki o rodzinie są dyscypliną naukową na Słowacji i w USA, gdzie można uzyskać stopnie i tytuły naukowe w tym zakresie. W krajach europejskich nauki o rodzinie są uprawiane zazwyczaj w instytutach międzywydziałowych. W Polsce Wydział Studiów nad Rodziną UKSW w Warszawie współpracuje z Instytutem Jana Pawła II przy Uniwersytecie Laterańskim, gdzie są studia doktoranckie i gdzie można uzyskać promocję doktorską z tej dyscypliny. Od 2010 r. istnieje na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego Instytut Nauk o Rodzinie, podobnie jak na KUL. Przedmiotem badań „Nauk o rodzinie” jest życie małżeńsko-rodzinne w szerokim tego słowa znaczeniu.

W Polsce nie da się upełnomocnić tej dyscypliny w ośrodkach akademickich, gdyż pani minister popełniła błąd wpisując je do dziedziny nauk humanistycznych. Tu do minimum kadrowego mogą być zaliczani filozofowie, językoznawcy, a nawet archeolodzy, tylko nie ... teolodzy rodziny, pedagodzy społeczni, psycholodzy rodziny czy socjolodzy rodziny. Art.6.1. wyraźnie określa, że uprawnienie do nadawania stopnia doktora może otrzymać jednostka organizacyjna, która zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej osiem osób posiadających tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego...reprezentujących dziedzinę nauki lub dziedzinę sztuki, w zakresie której jednostka organizacyjna ma otrzymać uprawnienie". Nauki teologiczne są odrębną dziedziną nauk, a zatem wszyscy, nawet najbardziej zasłużeni i z ogromnym dorobkiem w zakresie badań nad rodziną profesorowie czy doktorzy habilitowani nauk teologicznych zostali przez panią minister "wyautowani". A innych dobrać nie można. Tak w Polsce tworzy się prawo, w świetle którego niby coś można, ale w istocie nie wolno. Ślepa ulica.