O nieobecności w czasie przemijania

To bardzo smutny temat, bo zawsze łączy się z rozstaniem z kimś, kto był w naszym życiu OBECNY, był w środowisku naszego życia bliżej lub dalej, w miejscu pracy - bliski lub obcy, przyjazny lub wrogi, znaczący lub obojętny, ale był, i być może korzystaliśmy z tego, co wnosił (w mniejszym lub większym stopniu) do naszej przestrzeni czy biografii.

Nie piszę tu o rozstaniach wynikających z biegu spraw zawodowych, tego, czy ktoś spełnia określone wymagania swojej profesji, czy też nie, odchodzi na własną prośbę, ze względu na czas zatrudnienia czy brak możliwości wykonywania zawodu. Takie rozstania są czymś naturalnym i oczywistym, aczkolwiek i te powinny mieć swoją kulturową otoczkę.

Od szeregu lat doświadczam haniebnego dla akademickiej społeczności zjawiska braku czy wymazywania z PAMIĘCI SPOŁECZNEJ osób, które są z różnych powodów (biologicznych, zdrowotnych, społecznych, prawnych, osobistych itp.) w oddaleniu od ich dotychczasowego miejsca akademickiej aktywności, albo są całkowicie poza nim. Różnice interesów, a w związku z tym i konflikty międzyludzkie są czymś zupełnie naturalnym, ale w sytuacjach granicznych, przełomowych nie powinny w żadnej mierze stać się powodem do ZANIKU PAMIĘCI czy też intencjonalnego "wymazywania" z niej czyjejś uprzedniej OBECNOŚCI.

Pokoleniowa zmiana w strukturach władz administracyjnych uczelni, ich podstawowych jednostek w niczym nie uzasadnia braku fundamentalnej dla universitas kultury. To zdumiewające, że ktoś może być nauczycielem historii wychowania lub etyki pedagogicznej samemu nie będąc wychowanym i twórczo obecnym dla innych w tej kulturze, albo być dydaktykiem zapominając lub skrywając przed innymi wartość czyjejś twórczej, kształcącej OBECNOŚCI?

Ilu psychologów staje się toksycznymi osobowościami w relacjach akademickich traktując innych jako dodatek do własnych osiągnięć? Ilu socjologów bada grupy czy zjawiska społeczne, ale szybko lub po jakimś czasie zapomina o własnej grupie akademickiego odniesienia? Jak trudno jest niektórym wykonać chociażby najmniejszy gest pamięci o KIMŚ, kto już jest NIEOBECNY.

Jakże zaskakująco krótka jest pamięć tych, którzy jeszcze tak niedawno czerpali realne korzyści z czyjegoś wsparcia, podanej ręki, doradztwa, głosowania czy recenzji, zabiegali o bycie przy ... , uczestniczenie w... , by po jakimś czasie "uwalniając się z relacji" lub będąc uwolnionym nagle wszystko to wymazać, a zdarza się, że i zaprzeczyć wartości dodanej OSOBY do własnej biografii, w tym własnych osiągnięć.

Przykre, ale prawdziwe. Niektórym trudno jest godnie rozstać się z wspólnotą, a innym łatwo przychodzi poczucie satysfakcji z czyjegoś odejścia. Mamy XXI wiek, ale postawy i zachowania niektórych osób, często utytułowanych, pełniących znaczące funkcje są przejawem upadku etosu uniwersyteckiego w wyniku braku osobistej kultury, bo nie upominam się tu o chociażby minimalne poczucie wdzięczności. To nie jest tak, że wszystko zawdzięczamy tylko i wyłącznie sobie.

Przerwanie kulturowego kodu pamięci w płynności i rozproszenia etyki osobistej, kiedy dostrzegamy jej brak u polityków, rządzących czy pojawia się kolejny kodeks dobrych praktyk i obyczajów akademickich (niejako zamiast nich) jest zapowiedzią dalszego upadku polskiej tradycji i kultury. Ktoś może słusznie stwierdzić, że trudno jest być prorokiem we własnym kraju. Jeszcze trudniej jest doświadczyć nieobecności tych, którzy winni są chociażby ludzkiej pamięci i zwrotnej OBECNOŚCI, szczególnie wówczas, kiedy w grę wchodzi czyjaś choroba lub ta ostateczna podróż do krainy wieczności...

Dobrze, że są jeszcze na tym świecie poeci, jak Bogdan Urbanek, który w jednym z ostatnio opublikowanych tomików swoich wierszy napisał w utworze pt. "Czas przemijania" m.in.:

"(...)
Stoimy ponad widmem samotni
tęsknota to nas przyciąga to omija
potykamy się o własne zachłanności
noc niby tuż tuż
a jakże długą Odyseją się staje

Skrywamy już nawet swoje myśli
zdobione pokorą przygasania
czasem chwila zadumy
zagości niby uśmiech
kącikiem ust
(...)"

(B. Urbanek, Tęsknoty. Nadzieje. Pragnienia. Wybór wierszy, Szczecinek 2017, s. 156)

(Nie-)szczera wola i zniewolenie

Znakomity tytuł monografii naukowej, podoktorskiej dr. Stanisława Czopowicza dotyczy Harcerstwa w Polsce w latach 1945-1980. Książka ukazała się z podtytułem: "Zarys problematyki ideowej i wychowawczej" (Warszawa, NWH 2010) już siedem lat temu, ale celowo po nią sięgam właśnie teraz, bo zawarta w niej argumentacja historyczno-pedagogiczna jest - jak się okazuje - niezwykle aktualna. Osobiście przekonałem się o tym w ostatnim kwartale minionego roku. Ze zdumieniem zobaczyłem, że w trakcie przygotowań do Zjazdu ZHP świetnie się mają "betonowe" kadry socjalistycznej Polski.

Pisałem już jakiś czas temu o tym, jak to dalej świetnie się urządzili w tej organizacji byli TW, SB-cy i komitetowa nomenklatura z PZPR wciąż dobrze się trzymając za "braterskie ręce", czego najlepszym przykładem była wielokrotnie przywoływana w mediach postać KOD-owca instruktora harcerskiego. Mają już swoich wychowanków, którzy traktują ZHP jak trampolinę do partii władzy lub opozycji.

Przyznaję rację S. Czopowiczowi, że "Pisanie o harcerstwie nie jest łatwe ze względu na jego ekspresywność i wielowymiarowość, niestabilność w czasie i przestrzeni, metafizyczne rozciągnienie od intencji i woli do potencjalności., od bytu czysto fizykalnego do głębokich stanów duchowych". (s. 13) Dla rozumienia harcerstwa nie jest jednak potrzebny żaden wymiar heurystyczny, by dostrzec w nim nadużywanie i naruszanie jego prymarnych wartości ze względu na ponoć zmieniającą się rzeczywistość i gusty młodzieży.

Co to za ruch (samo-)wychowawczy, który dostraja się do coraz niższych i zdehumanizowanych standardów? Co to za instruktorzy, którzy nie potrafią wymagać więcej od siebie, niż od innych, żeby móc promieniować na nich czymś więcej, niż tylko podkładką pod Krzyżem Harcerskim czy kolorem lub fakturą sznura funkcyjnego? Od kiedy to harcerstwo ma być grą części kadr skupionych w chorągwiach i wyżej dla zaspokajania własnych interesów, zamiast grą w harcerskim rozumieniu tego słowa, tak często przywoływanego za Baden-Powellem czy Aleksandrem Kamińskim?

A "Kamyk" pisał równo 70 lat temu: Skauting angielski jest przede wszystkim grą, kształcącym, lecz zarazem swobodnym, prostym i wesołym spędzaniem czasu. Harcerstwo polskie jest także grą, ale grą, która pragnie bardzo serio traktować harcerski ideał wychowawczy. Można by niejako powiedzieć, że młodzież polska podnosi stawkę skautowej gry.

Tymczasem, co robi współczesna kadra z wartościami i ideałem harcerskim? Ona tę "stawkę" obniża. Dostosowuje wartości i ideały do własnych wygód, pragnień, a nawet przekonuje, że jest cool. A przecież - jak pisze S. Czopowicz - koncentracja na archetypie gry jako zabawie powinna być w harcerstwie czymś więcej, niż „zwyczajnym życiem”, grą w politykierstwo, urządzanie swojego świata. Powinna bezinteresownie wychodzić poza „proces bezpośredniego zaspokojenia konieczności i żądz, a nawet ów proces przerywać – „służyć kulturze", a nawet więcej jeszcze, stawać się podmiotem kultury.

"Zabawa-gra „łączy i dzieli” Przykuwa. Urzeka: czyli oczarowuje. (…) Nadaje człowiekowi podmiotowość, o ile ten panuje nad nią i przestrzega jej reguł. Toteż im w ruchu harcerskim silniejsza jest funkcja wczasowa, tym pełniej realizowane są inne funkcje (np. wychowawcza, samowychowawcza, przygotowawcza do zorganizowanego życia społecznego)." (s. 15)

Książka S. Czopowicza jest także o współczesnym harcerstwie, także tym alternatywnym, ponieważ - jak słusznie skonstatował - "W harcerstwie, podobnie jak w innych - jeżeli są autentyczne - związkach młodzieży, życie toczy się dwutorowo, jakby na przeciwległych biegunach: w strukturach organizacyjnych - kierowniczych, centralnych i terenowych, w których mamy do czynienia z prawidłowościami dotyczącymi rzeczowych stowarzyszeń celowych, obywatelskich i instrumentalnych, oraz w podstawowych komórkach - w zastępach, drużynach i ewentualnie szczepach. (s. 14)

Nie wystarczy zmienić Rotę Przyrzeczenia z "Przyrzekam całym życiem..." na "Mam szczerą wolę..." , gdyż tej woli wielu brakuje, a szczerości szczególnie, co widać w komentarzach po ostatnim Zjeździe ZHP.

(rewelacyjne rysunki - hm Ryszard Druch - z domowego archiwum)

Nowa Konstytucja a wychowanie

Nie ma to jak II Rzeczpospolita, do której z sentymentem powracają niektórzy politycy, mimo że są za młodzi na to, by móc podzielić się osobistymi doznaniami z tamtej epoki. Czasy się też zmieniły, ale doktryny powracają sinusoidalnie do obiegu politycznego życia wielu społeczeństw. W roku 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości warto odnotować, że w okresie raczkującej demokracji prawnicy przywiązywali dużą wagę do wychowywania młodych pokoleń. Nie mam tu na uwadze kształcenia kolejnych prawników, bo to jest oczywiste samo przez się. Także w tej profesji ma miejsce kulturowa reprodukcja szkół prawniczych, które mają twórczych naśladowców. Dzieci prawników też najczęściej zostają prawnikami, chociaż nie wiem, czy ktoś to w ogóle badał w kategoriach międzypokoleniowego przekazu.

Piestrzyński Ryszard (ur. 2 IV 1902, Kalisz, zm. 16 XI 1962, Londyn), dziennikarz, publicysta, członek redakcji „Kuriera Poznańskiego ” i jego korespondent zagraniczny przy Lidze Narodów; 1930–35 poseł na sejm z ramienia Narodowej Demokracji; redaktor naczelny warszawskiego „Kuriera Porannego” - wydał w 1935 r. w Poznaniu książeczkę pt. "W nowym ustroju", której treść wydaje się niezwykle aktualna. Składają się na nią wygłoszone przez niego odczyty w Poznaniu i we Lwowie oraz wystąpienie w Sejmie "Za nową konstytucją" w dn. 23 marca 1935r. Całość dopełnia tekst Konstytucji polskiej z dn. 23 kwietnia 1935 r.

Ciekawa jest powtarzalność pewnych zdarzeń i postaw w społeczno-politycznym życiu naszego narodu. Ówczesny Ruch Młodych, który zorganizował się przy Obozie Wielkiej Polski wysunął silne postulaty organizowania jednolitego państwa, które bez hierarchii i karności nie będzie zdolne do jakiegokolwiek działania. Jak pisał o tym R. Pietrzyński (we wszystkich cytatach - pisownia jest oryginalna):

"Ustrój państwa nowoczesnego i jego konstytucja to nie jest umowa między państwem a społeczeństwem, między państwem a jednostką, lub między państwem a tem, lub innem województwem, czy dzielnicą. Konstytucja państwa współczesnego, to nie są, to nie mogą być pacta conventa. Stojąc na gruncie nowoczesnych pojęć ustrojowych, sprzyjamy całkowicie likwidowaniu pozostałości po dawnych doktrynach, które wywodziły się bądź z porzucanych przez wszystkie nowoczesne kierunki ideowe i naukowe teoryj Monteskjusza, lub Rosseau'a, bądź też były u nas echem starych szlacheckich tradycyj, których wyrazem były pomiędzy innemi pacta conventa." (s. 56-57)

Stworzenie silnej koncentrycznej władzy centralnej miało sprawić, że do jej elit i kierownictwa nie przedostaną się żadne ruchy odśrodkowego oporu. Dążąc do naprawy ustroju, wiedzieliśmy i głosiliśmy, że dzieło to wymaga pozbycia się wielu pojęć, nabytych w niewoli, a nawet takich, które zakorzeniły się w psychice polskiej z okresu przedrozbiorowego. Do tych wadliwych i niebezpiecznych pojęć należy przeciwstawianie narodu państwu, lub też organizowanie narodu poza państwem. (s. 58)

Jakże ciekawy jest rozdział pt. "Nowa konstytucja a wychowanie", w którym R. Piestrzyński wyraźnie wskazuje na rolę wychowania w przełamaniu starych nawyków myślenia i działania, usunięciu pojęć nawiązujących do zasad Rewolucji Francuskiej, wszelkich nawet wzniosłych zasad liberalizmu, by zbliżyć się do społeczeństwa w każdej dziedzinie - gospodarczej, społecznej, międzynarodowej. (...) zwłaszcza szkoła liberalna Smitha wychodziła z założenia, że istnieje "homo oeconomicus"", który kieruje się w swoim życiu przede wszystkim osiąganiem indywidualnych zysków". (s. 66)

Zdaniem tego publicysty niektórzy przesadnie uprawiają kult rozumu i nauki, szczególnie gdy powołują się na liberałów. "Tymczasem ani doktryna, ani teorja, ani nawet nauka nie tworzą życia, gdyż one właśnie są jego wytworem. I w życiu codziennem człowiek twórczy, zespolony z życiem, choćby nawet nie był naukowcem, mieć będzie większe znaczenie od człowieka nauki, którego oddaliły od życia wyznawane przezeń teorje. Mądrość nie zawsze zależy od dyplomu uniwersyteckiego" (s. 68).

Piestrzyński odniósł się także do osób krytykujących władzę i nowe formy ustrojowe wskazując, że władzy nie wolno krytykować, bo jej zdaniem krytycy uprawiają krytykę dla samej krytyki. "W postawie takiej kryje się dużo snobizmu. Krytyka uchodzi nieraz za dowód wyższości. "Chcesz pokazać, że wiesz lepiej, to krytykuj". Jest to jednak również skutek ustroju parlamentarnego, opierającego się na krytyce, oraz złego systemu wychowawczego." (s. 69)

Wreszcie dotarłem w tym wykładzie do pedagogicznych treści, bo przez pierwszą jego połowę zastanawiałem się, jaki ma związek analiza postaw politycznych z wychowaniem. Publicysta wskazał na winnego zbytecznych sporów politycznych w naszym kraju, którym okazała się ówczesna naukowa pedagogika Francji zachęcająca rodziców do wyrabiania w dziecku zmysłu krytycznego w stosunku do wszystkich zjawisk. "Metoda ta prowadziła bowiem wkońcu do anarchji intelektualnej, charakteryzującej współczesną epokę. Tymczasem czasy dzisiejsze wymagają wiary i woli od człowieka. Mniej krytycyzmu, a więcej wiary winna dawać szkoła, jeżeli chce się sharmonizować z wymogami życia współczesnego, wyrażonego dziś w Polsce w nowej konstytucji". (s 70-71).

Także współcześni nam politycy mogą skorzystać z głębokiej myśli b. posła II RP, który radził: "Młode pokolenie musi być wychowywane w kulcie rzeczywistości, a nie w kulcie doktryn, budujących szczodrze na papierze pałace ze szkła i zapowiadających raj na ziemi. Człowiek, który zamiast uznać to, co ma, umiłuje fantastyczną doktrynę, będzie materiałem na niezadowolonego, na buntownika i wykolejeńca. Bo rzeczywistość odbiegać będzie daleko od tego, co on widzieć będzie w swoich snach". (s. 71)

Dalej autor postuluje reformę nauk społecznych, w których powinno być "mniej analizy i dedukcji, a więcej obserwacji, zrozumienia rzeczywistości", zaś w szkołach powinien być położony większy nacisk na historię, bo tylko ta jest w stanie "korygować abstrakcyjne i doktrynerskie skłonności różnych ideologów". Wychowanie zaś powinno zmierzać "do dalszego usuwania doktrynerskiego i abstrakcyjnego sposobu myślenia". (s. 75)

Całość kończy autor tego tekstu imperatywem pedagogicznym: "Wychowanie antydoktrynerskie czy pozadoktrynerskie nie może oznaczać, by młode pokolenie miało być kierowane bez dogmatu. By konstytucja mogła spełnić swe zadanie, by ludzie, którzy ją będą wykonywali w dalszych latach nie zawiedli, należy zapewnić narodowi silne dogmatyczne wychowanie". (s. 76)