Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej w trosce o uniwersytecką szkółkę

LIST OTWARTY, który skierował Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej do władz III RP jest datowany na dzień 6.06.2016, a więc wydawałoby się, że będzie na "szóstkę". Tymczasem - chyba tym razem - tak nie jest. Odnoszę wrażenie, że młodzi naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego lepiej sprawdzali się w okresie zasadnej krytyki neoliberalnej władzy MNiSW w minionych dwóch kadencjach rządów PO i PSL, aniżeli obecnie. Chyba zaczynają się gubić, gdyż ich postulaty świadczą o zaskakującym niezrozumieniu uniwersyteckiej rzeczywistości i braku dobrej diagnozy środowiska studenckiego.

Jak piszą KKHP-owcy:

Universitas semper reformanda. Uniwersytet wciąż się redefiniuje, reformuje i szuka swojej tożsamości w zmieniającym się świecie. Na możliwość i granice reformy wpływa nie tylko wola społeczności akademickiej, ale także, a może przede wszystkim, stwarzane przez państwo ramy prawne funkcjonowania uczelni. Ramy te, a w szczególności przepisy o finansowaniu sektora szkolnictwa wyższego, uniemożliwiają uczelniom przeprowadzenie wielu oddolnych reform.

Jednocześnie polityka państwa, w tym propozycje strategii rozwoju publicznych szkół wyższych, koncentruje się niemal wyłącznie na sprawach nauki i osiągnięciu wysokiej pozycji w światowych rankingach. Założenia te pomijają zupełnie kwestie dydaktyki, a zwłaszcza jakości kształcenia na studiach I i II stopnia oraz jednolitych magisterskich. Tymczasem zarówno dla rozwoju polskich uczelni, jak i dla rozwoju gospodarczego i pomyślności Rzeczpospolitej kwestia ta ma pierwszorzędne znaczenie.

Nieznaczny odsetek absolwentów podejmuje studia III stopnia i angażuje się w ogólnie rozumianą działalność akademicką. Większość zasila rynek pracy, stanowiąc zaplecze kadrowe dla sektora przedsiębiorstw i administracji. Z perspektywy przedstawicieli tych sektorów istotne jest nie to, czy absolwenci kończą szkołę, której profesorowie prowadzą światowej klasy badania, ale to, czy sprawnie posługują się rozumem i umieją rozwiązywać postawione przed nimi zadania. Zapewnienie wykształcenia na wysokim poziomie wymaga indywidualnej pracy ze studentem i małych grup ćwiczeniowych. Dotyczy to w równym stopniu absolwentów studiów ogólnoakademickich, jak i praktycznych.

Tymczasem przepisy o finansowaniu szkolnictwa wyższego zawierają rozwiązania antyjakościowe, zachęcające do tworzenia dużych grup studenckich i do masowego kształcenia, w ramach którego dyplom oznacza uzyskanie kolejnej kwalifikacji formalnej, a nie rzeczywistego wykształcenia akademickiego lub profesjonalnego. Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej stoi na stanowisku, że zadaniem państwa jest zapewnienie uczelniom możliwości rzetelnego realizowania ich misji.

Jako członkowie społeczności akademickiej mamy zobowiązania wobec studentów – powinniśmy kształcić ich na najwyższym możliwym poziomie. Wymaga to racjonalnego podziału środków finansowych, w tym odpowiedniego ukształtowania algorytmu dotacji podstawowej. Dlatego występujemy o wprowadzenie trzech następujących postulatów:

1. Dotacja podstawowa musi być dotacją naukowo-dydaktyczną. Prawidłowe funkcjonowanie uczelni akademickich wymaga, aby ich finansowanie uwzględniało zarówno prowadzenie badań, jak i kształcenie studentów, zatem dotacja podstawowa powinna być dotacją naukowo-dydaktyczną.

2. Algorytm musi w istotny sposób uwzględniać dostępność kadry. Wysoką jakość kształcenia zapewnia dostępność kadry, a bardziej dostępną kadrą są pracownicy, dla których uczelnia jest jedynym miejscem pracy. Najważniejszą miarą dostępności kadry jest liczba studentów przypadających na jednego pracownika. Uczelnie powinny być finansowo premiowane za zapewnianie odpowiednio dużej liczby dydaktyków. Dotychczasowa proporcja studentów przypadających na jednego pracownika skazuje nas na niechlujne i tanie kształcenie.

3. Wysokość dotacji naukowo-dydaktycznej powinna zależeć od oferowanej jakości kształcenia. Obecny sposób finansowania skłania uczelnie do ciągłego obniżania kosztów kształcenia studentów. Duże grupy, w niektórych przypadkach kilkudziesięcioosobowe, opieka jednego pracownika nad kilkunastoma pracami licencjackimi i magisterskimi,
realizowanie zadań dydaktycznych w formie umów zlecenia lub umów o dzieło, a także „oszczędnościowe” programy studiów przewidujące jedynie kształcenie w sali seminaryjnej – to wszystko sprawia, że uczelnie, mimo niżu demograficznego, kształcą na sposób tani i masowy. Uczelnie nie powinny być ekonomicznie zachęcane do podejmowania takich działań.

Chcemy, by normą stało się kształcenie na poziomie licencjackim w grupach liczących najwyżej 10 osób, magisterskim–6, doktoranckim- od 3 do 5. Uczelnie, które realizują ten model, powinny być premiowane w odpowiednio zmodyfikowanym algorytmie. Zwracamy się do wszystkich adresatów listu o poparcie tych rozwiązań i działania na rzecz ich realizacji.

Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej

Tym razem jestem mocno zdumiony treścią takiego apelu, gdyż zdecydowanie rozmija się z realiami aspiracji, oczekiwań i potrzeb samych studentów i doktorantów. Nie wiem zatem, kogo KKHP tym razem chce reprezentować - studentów, doktorantów czy może starszych (strasznych?) wykładowców? Nie przypuszczałem, że na Uniwersytecie Warszawskim studenci i doktoranci chcą szkółki podstawowej zamiast uczelni wyższej? Sądziłem, że studiowanie w świecie zupełnie nowych technologii i możliwości komunikacyjnych z perspektywy indywidualnej każdego studenta jest niezależne od tego, ile osób liczy grupa wykładowa czy seminaryjna.

Jeśli bowiem studiowanie ma polegać na podawaniu i dyktowaniu komuś wiedzy, to cofamy uniwersytety do lat 60.XX w. kiedy to była cenzura polityczna, blokada dostępu do literatury zagranicznej i możliwości kontaktowania się z młodzieżą i kadrą akademicką państw burżuazyjnych. Chyba koleżanki i koledzy z KKHP nie dostrzegają zmian, jakie mają miejsce w globalnym świecie i zglobalizowanej nauce.

Dostępności do kadry i wysokiej jakości kształcenia nie zapewnią mniej liczne grupy, tylko wysokie płace kadry naukowej, by mogła w pełni korzystać z najnowszych technologii i nie musiała szukać dodatkowego zatrudnienia. Niech KKHP zacznie przyglądać się wreszcie temu, jak finansowana jest kadra naukowa w uczelniach w świecie, a przynajmniej w krajach UE tzw. I sortu, bo formułowanie wniosku o zatrudnienie tylko w jednym miejscu pracy musiałoby spowodować odejście z Uniwersytetu Warszawskiego wielu wybitnych prawników (teraz prowadzą kancelarie adwokackie, notarialne itp., gdzie zarabiają na życie, a w UW realizują niemalże charytatywnie swoje pasje poznawcze), lekarzy, filologów, ekonomistów, a nawet psychologów.

Pracy licencjackiej, magisterskiej, a już tym bardziej doktorskiej żaden pracownik naukowy nie napisze za studiującego czy doktoranta. Ich wartość zatem nie zależy od liczby osób w grupie seminaryjnej, tylko od tego, ile czasu poświęca własnym studiom i badaniom jej autor. Nie mam nic przeciwko temu, by np. ograniczyć naukowcom liczbę licencjuszy, magistrantów czy doktorantów, chociaż tych ostatnich nikt nie jest w stanie narzucić profesorom. Może KKHP powalczy o to, by wśród ich wykładowców nie było miernot z dyplomami świadczącymi rzekomo o ich kwalifikacjach.

Moi studenci i doktoranci mają mnie w zasięgu swojego PC lub smartfona niemalże codziennie, także w okresie wakacyjnym czy przerw międzysemestralnych i zimowych, bez potrzeby odsiadywania w uniwersytecie godzin dydaktycznych w sali seminaryjnej, bo w niej nie powstanie żadna rozprawa - ani licencjacka, ani magisterska, ani doktorska. Świat się zmienia, technologie komunikacyjne są coraz lepsze, dostęp do źródeł wiedzy i wymiany międzynarodowej w ramach Erasmus+ znakomity, a KKHP chce, by studenci odsiadywali godziny w małolicznych grupach? To jeszcze nie wiedzą, że studenci sami tego nie chcą? Konserwa to czy tęsknota za socjalizmem w PRL-owskim stylu?

Zagraniczne aktualności edukacyjne, czyli nie chwalcie cudzego, jak nie znacie swego

The University of Salford w Manchester opublikował raport - "Clever Classrooms" na temat estetycznych i fizycznych uwarunkowań kształcenia dzieci w klasie szkolnej. Z ich badań wynika, że takie czynniki fizyczne jak jakość powietrza, kolor ścian lub duża ilość światła mogą przyspieszyć efektywność uczenia się aż o 16% w jednym tylko roku szkolnym.

Przez trzy lata prowadzono obserwacje 3766 uczniów z 153 klas szkolnych w 27 różnych typach szkół znajdujących się w trzech brytyjskich hrabstwach i stwierdzono, że po przesunięciu „przeciętnego" ucznia z najmniej efektywnego środowiska do tego najbardziej efektywnego polepsza jego wyniki kształcenia w ciągu roku aż o 1,3 stopnia w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego.

Anglicy nie czytają literatury naukowej, ani niemieckiej, ani polskiej, toteż nie wiedzą, że nie bez powodu klasy w szkołach waldorfskich od ponad 90 lat dla każdego rocznika mają inną barwę, a oświetlenie odgrywa w nich kluczową rolę.

***

Drama-based teaching on the rise - to tytuł artykułu, który ma zachwycić opinię publiczną Singapuru i krajów Azji wprowadzaniem do szkół w tym kraju dramy jako metody kształcenia. Inicjatywę w tym zakresie podjęło nie ministerstwo edukacji, ale Rada Sztuki Narodowej, która zaproponowała program uczenia się z zastosowaniem dramy - sprawdzony już w 2012 r., ale nieimplementowany - w 15 placówkach edukacyjnych. Jego istotą jest wykorzystanie środków artystycznych w dydaktyce szkolnej z udziałem aktorów teatralnych.

Drama pozwala uczniom zwizualizować ich abstrakcyjne koncepcje, zaś aktywność cielesna może im pomóc zrozumieć np. ułamki czy prawo inercji. Proces uczenia się jest efektywniejszy , kiedy włącza się do niego dziecięce emocje, będące częścią przedstawień teatralnych w czasie lekcji historii czy geografii społecznej. W wyniku wprowadzenia dramy do edukacji nowa wiedza nie jest już czymś, co musi zostać zapamiętane, wykute na pamięć, ale jest pochodną przeżywania, doznań, dzięki którym lepiej jest nie tylko zapamiętywana, ale i sprzyja kształceniu umiejętności miękkich.

Od siedmiu lat singapurskie szkoły napawają się nowym trendem dydaktycznym, który w Polsce znany jest i stosowany od dwudziestolecia międzywojennego, a stanowi stały sposób kształcenia wychowujące w szkolnictwie niepublicznym ruchu pedagogiki reformy.

A w Polsce, o dramie i na temat metod parateatralnych w edukacji piszą m.in.:

Baer U., Gry dyskusyjne. Materiały pomocnicze do pracy z grupą, Wyd. KLANZA, Lublin 1997;

Drama w szkole podstawowej, red. Halina Machulska, Alicja Pruszkowska, Janusz Tatarowicz, Warszawa: WSiP 1997;

Dydaktyka twórczości. Koncepcje – problemy – rozwiązania, red. Krzysztof J. Szmidt, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003;

Dziedzic A., Pichalska J., Świderka E., Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa: 1995;

Gołębniak D., Teusz G., Edukacja poprzez język. O całościowym uczeniu się, Wyd. CODN, Warszawa 1999;

Jagieła J., Gry psychologiczne w szkole, Oficyna Wydawnicza Nauczycieli, Kielce 2004;

Łukaszewicz R., „Leczenie głupoty” i... czyli Salony Edukacji Ekologicznej NATURAmy, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.

Łukaszewicz R., Edukacja z wyobraźnią czyli jak podróżować bez map, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.

Milczarek-Pankowska K., Drama. Konteksty teoretyczne, Warszawa: Wydawnictwo UW 2013.

Mineyko B.: Improwizacje w klasach I-III. Warszawa 1986;

Ogrodzka - Mazur E., Zabawy parateatralne w klasach I-III jako stymulatory rozwoju możliwości dziecka. Cieszyn 1996;

Pankowska W.: Pedagogika dla nauczycieli w praktyce: materiały pomocnicze. - Kraków „Impuls”, 2008;

Przybylska - Matula B., Muszyńska G., Kotulska B., Pocwa B., Dramowa interpretacja lektur szkolnych. Warszawa 2004.

Rybotycka L., Gry dramatyczne. Teatr młodzieży. Warszawa 1986;

Działa u nas aktywnie Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, tak więc Singapurczycy mogą przyjeżdżać do nas i uczyć się tego, jak wykorzystać dramę w procesie kształcenia, wychowania, a nawet terapii czy rewalidacji. Czołową postacią dla rozwijania i aplikowania dramy w edukacji jest Halina Machulska - Prezes Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów dla Dzieci i Młodzieży - ASSITEJ w latach 1984-2014. Obecnie prezesem jest Wojciech Stefaniak. Natomiast Alicja Pruszkowska wydaje czasopismo "DRAMA".

Dramą jest amerykanizowanie czy nasycanie polskiej pedagogiki rzekomą nowością pseudonaukowych rozpraw z innych krajów w sytuacji, gdy rodzime nauki pedagogiczne mają od ponad stu lat znacznie ciekawsze i bogatsze doświadczenia, teorie, modele i ich eksperymentalne rozwiązania. Cudze chwalicie, swego nie znacie...

Co ma wspólnego matematyka z pedagogiką dyskretną?

Znakomici uczeni, którzy publikują na łamach różnych czasopism społeczno-kulturalnych, politycznych czy oświatowych, dochodzą po kilku latach do słusznego wniosku, że owoc ich pracy trwa tak długo, jak długo dane pismo - tygodnik, miesięcznik czy internetowa odsłona jest obecny w przestrzeni publicznej. Żywot jego jest krótki, bo mało kto odkłada na półkę wybrane numery czasopism lub gazet z artykułem czy publikacjami, do których chciałby jeszcze kiedyś powrócić. Różne są tego powody, chociaż najczęstszym jest albo brak środków na stałą prenumeratę pisma, albo brak miejsca na archiwizowanie każdego lub przynajmniej wybranych z niego tekstów. Znakomicie, że po wielu latach niektórzy autorzy wydają w jednym tomie zbiór pism pomniejszych, rozproszonych, nadając wcześniejszym publikacjom nowe życie w nowej formie i stylistyce narracyjnej.

Pisałem już wielokrotnie o tym, że martwi mnie zanikająca kultura wiązania się czytelników z periodykiem naukowym, a co dopiero mówić o pismach popularnonaukowych czy magazynach kulturalnych. W nich jednak piszą znakomici uczeni. Nie wyobrażam sobie "Odry" bez tekstów matematyka i psychologa zarazem Józefa Kozieleckiego, podobnie jak zdziwiłaby mnie nieobecność felietonów i/lub pojawiających się rzadko esejów prof. pedagogiki UMK w Toruniu Aleksandra Nalaskowskiego w tygodniu "wSieci" czy na portalu "wPolityce'. Są osoby, które prenumerują lub doraźnie kupują czasopismo ze względu na to, z kim mogą "spotkać" się na jego łamach.

Im niższe są nakłady tygodników i miesięczników, tym trudniej jest o nawiązanie trwale pośredniej więzi z ulubionym autorem. On sam nie ma oddźwięku na swoje rozprawki, chyba że ukazują się dodatkowo w pełnej wersji na stronie internetowej czasopisma. Wówczas jednak znajdą się hejterzy, którzy bez jakiejkolwiek znajomości rzeczy będą siepać na prawo i lewo, byle mieć jak największy ubaw.

Można pisać opasłe tomy naukowych rozpraw, po które sięgnie garstka pasjonatów lub przymuszona do tego dydaktycznym zobowiązaniem grupa czytelników (studenci, doktoranci, kursanci, kanclerze szkół prywatnych i publicznych, dyrektorzy bibliotek, itp.), ale też można dzielić się z innymi tym, czego sami doświadczamy momentalnie i sytuacyjnie, zdarzeniowo i procesualnie, a co pobudza w nas potrzebę do podzielenia się owym stanem (auto-)refleksji z innymi, bez jakichkolwiek zobowiązań czy oczekiwań.

Tak m.in. uczynił w swojej najnowszej książce znakomity pedagog - prof. Aleksander Nalaskowski z UMK w Toruniu, który postanowił niejako "przytulić" do siebie rozproszone w różnych pismach pomniejsze teksty, by nadać im wspólny tytuł „Pedagogika dyskretna”. O tym, dlaczego wydał swoje rozprawki pod takim właśnie tytułem, pisze we wstępie, że całość jest (...) oparta na wrażeniach, na skojarzeniach i wnioskach wynikających nie z dobrze zaplanowanych badań utrzymanych w reżimie metodologicznym lecz z pewnej wrażliwości, podglądania rzeczywistości, oglądaniu spraw niekiedy „zza węgła”. To pedagogika dla której materiału dostarczył mój prawie sześćdziesięcioletni spacer po świecie.

Już się niepokoję, że ktoś, kto nie przeczyta ani jednego eseju z tego tomiku, uwiedziony intrygującym tytułem dorobi do niego zupełnie inną ideologię, albo na pytanie egzaminatora, jakie zna rodzaje współczesnych pedagogii, odpowie, że jedną z nich jest "pedagogika dyskretna", czyli pewnie zajmująca się edukacją w zakresie spraw intymnych, wymagających taktu czy subtelnego komentarza. Nie, nie, to nie o taką dyskrecjonalność chodzi autorowi. Zajrzyjcie chociaż do spisu treści......

Typów czy kategorii pedagogiki namnożyło się w ostatnich latach wiele, bowiem pedagogikę łatwo da się przykleić czy powiązać z jakimkolwiek stanem ludzkich emocji, postaw czy nawet orientacji życiowych. Mamy zatem pedagogie przejścia i pogranicza, postu i nadużycia, białe i czarne, pozoru i ułudy, hipokryzji i nudy, ciszy i milczenia, nadziei i zwątpienia, losu i złudzenia, krytyczne i autorytarne, potoczne i popkulturowe, pamięci i zapomnienia, itd., ale pedagogiki dyskretnej jeszcze nie mieliśmy.

Pedagogika dyskretna jest pedagogią Aleksandra Nalaskowskiego i jako taka - kompletną, starannie napisaną i zrekonstruowaną rozprawą o edukacyjnej rzeczywistości w naszym kraju. W tej wersji nie jest podręcznikiem pedagogiki dyskretnej, który mógłby służyć studiującym jako kolejny wariant najnowszej pedagogiki. Trudno też, by pedagogika dyskretna była pomocna wykładowcom i prowadzącym ćwiczenia z tego kierunku kształcenia i dyscypliny naukowej, gdyż jej mocną stroną jest jej barwny, ciekawy sposób prezentacji myśli, refleksji autora, wzbogaconych o przykłady z codziennego życia, z drugiej zaś strony dyskrecja tej pedagogiki polega na odsłonięciu przez Profesora osobistych przekonań, myśli na tematy socjalizacji i wychowania, kształcenia i prowadzenia badań.

Powracam zatem do tytułowego pytania: Co ma wspólnego matematyka z pedagogiką dyskretną? W naukach ścisłych istnieje kategoria matematyki dyskretnej jako subdyscypliny naukowej. Jedynie "słuszna i wiarygodna" encyklopedia świata, z której korzystają nasi studenci definiuje matematykę dyskretną jako zbiorczą nazwę wszystkich działów matematyki, które zajmują się badaniem struktur nieciągłych, to znaczy zawierających zbiory co najwyżej przeliczalne (czyli właśnie dyskretne). Co to zatem ma wspólnego z pedagogiką A. Nalaskowskiego? Bardzo dużo.

Jeden z wykładowców (niestety nie ujawnia swojego autorstwa) przeprowadził wśród studentów matematyki ankietę, pytając ich o to, czym jest - ich zdaniem - matematyka dyskretna? Jedna z odpowiedzi brzmiała tak:

"Matematyka dyskretna to jest dział matematyki, który „dyskretnie się wciska gdzie się da”.

No i proszę, a czy pedagogika nie wciska się, gdzie tylko się da? Przeczytajcie książkę A. Nalaskowskiego, a przekonacie się, gdzie wciska i odciska się nasza pedagogika. Zachęcam do przeprowadzenia logicznej gry na bazie tekstu pedagoga, w wyniku której czytelnicy mogliby poszukać zbieżności czy tożsamych odniesień w analizowanych problemach, zdarzeniach czy zjawiskach edukacyjnych do tych, które zostały skojarzone przez studentów matematyki z jej dyskrecjonalnością:

Otóż matematyka dyskretna to:

- inaczej nazwana logika, objaśnianie (ujawnianie) pewnych sekretów matematyki;

Zastanówmy się, jakie sekrety ujawnia w swojej książce A. Nalaskowski?

- dyskretnie, czyli za pomocą małych kroków, dochodzi się do rozwiązania problemu;

W jaki sposób - zdaniem A. Nalaskowskiego - można dojść do rozwiązania problemu wychowawczego czy dydaktycznego?

- coś tajemniczego, niekonkretnego, mało zrozumiałego; kojarzy się z twierdzeniami i dowodami;

Jaką tajemnicę skrywały posunięcia rządzących polską oświatą? Co jest w nich niezrozumiałego?

- większe „wymyślanie” niż w analizie matematycznej;

Co wymyśla autor "pedagogiki dyskretnej"?

- znajdowanie matematyki w przyrodzie tam, gdzie byśmy nie podejrzewali, że jest;

Gdzie A. Nalaskowski odnajduje pedagogikę i jaki to ma związek z naturą?

- tylko dla osób wtajemniczonych w „czarną magię”, obowiązuje ich dyskrecja, gdyż osoby niewtajemniczone mogą ich uznać za niepoczytalnych;

Które argumenty A. Nalaskowskiego mogłyby świadczyć o stosowaniu "czarnej magii"?

- dogłębne analizowanie matematyki, ale nie od strony teoretycznej, ale poszczególne działy, gdzie jest coś nielogicznego i bardzo często niezrozumiałego, jak się nie zna jakichś twierdzeń;

Dlaczego, jak urzędnicy MEN nie znają pedagogiki jako nauki, czynią coś bardzo niezrozumiałego?

- ujawnia sprytne sposoby, którymi możemy wyjaśnić zjawiska dotyczące funkcjonowania świata;

Co ujawnia na sprytne sposoby A. Nalaskowski w swojej rozprawce z pedagogiką szkolną?

- jak się kombinuje, to trzeba to robić dyskretnie;

Jaki jest stosunek profesora pedagogiki do kombinowania?

- matematyka jest dyskretnie wpleciona w nasze życie codzienne, ukrywa się w naszym Wszechświecie niczym Ninja;

Czy pedagogika jest równie - jak matematyka - wpleciona w nasze życie codzienne, ukrywa się w naszym Wszechświecie niczym Ninja?

- będziemy siedzieć w kominiarkach;

Dla jakiej specjalności pedagogicznej najlepszym atrybutem byłaby kominiarka?

- będziemy opracowywać jakieś szyfry.

Jakimi szyframi posługują się pedagodzy, a jakimi politycy i rządzący oraz opozycja, by edukować dzieci i młodzież? Można też zastanowić się nad tym, co odszyfrowuje w codzienności szkolnej prof. A. Nalaskowski?


Zapewniam, że lektura książki może dostarczyć fascynujących odkryć, wyjaśnień, a nawet deKODować współczesną pedagogikę z udziałem najnowszej publikacji toruńskiego pedagoga. Życzę miłej i dyskretnej lektury.