Przybliżałem
czytelnikom bloga osiągnięcia naukowe nominowanych przez Prezydenta RP w dniu 8
października br. ks. profesorów: Kazimierza Pierzchały i Jerzego Surzykiewicza,
toteż dzisiaj chciałbym chociaż pokrótce przybliżyć drogę awansu naukowego
profesora Adama Fijałkowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego.
W
dn. 21 grudnia 1999 roku Adam Fijałkowski uzyskał stopień doktora nauk
humanistycznych w zakresie pedagogiki, broniąc dysertacji na Wydziale
Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego, którą napisał pod kierunkiem prof. dr
hab. Ireny Szybiak na temat „Idee pedagogiczne Wincentego z Beauvais (ok.
1194-1264)”. Recenzentami w tym przewodzie byli historycy wychowania,
prof. Kalina Hanna Bartnicka i Stanisław Litak.
"Celem
pracy było przedstawienie poglądów Wincentego z Beauvais (Vincentius
Bellovacensis OP) na wychowanie świeckich dzieci, młodzieńców i dziewcząt
szlacheckich, ukazanie obrazu idealnego nauczyciela i wychowawcy, idealnego
uczonego i władcy świeckiego. Ten średniowieczny uczony i jego poglądy na
wychowanie, bardzo ważne w dziejach wychowania w średniowiecznej Europie,
bardzo mało znane są w Polsce. Wychowanie podzielone zostało w pracy na
intelektualne, moralne i fizyczne.
Podstawą
odtworzenia poglądów Wincentego z Beauvais na wychowanie była analiza
wszystkich zachowanych jego dzieł na temat wychowania (dwa traktaty w całości:
"De eruditione filiorum nobilium" i "De morali principis
institutione" oraz fragmenty monumentalnego "Speculum maius" o wychowaniu)
- zarówno wydanych jak i rękopisów zachowanych w bibliotekach zagranicznych i
krajowych".
Badania
historyczne wymagają wielu lat pracy naukowej, która jest niezwykle
czasochłonna, gdyż wymaga od uczonego nie tylko wyboru przedmiotu własnych
badań, przeprowadzenia rzetelnej kwerendy literatury przedmiotu, ale
poszukiwania dowodów materialnych, historycznych w archiwach krajowych, a
często także zagranicznych.
Tak
też było w przypadku zainteresowań badawczych warszawskiego historyka
wychowania, który kolejne lata życia, własnej działalności badawczej i
organizacyjnej (m.in. udział w kongresach, konferencjach oraz ich organizowanie;
wydawanie czasopisma "Kwartalnik Pedagogiczny", itp.) poświęcił
jednemu z najwybitniejszych w dziejach myśli i praktyki pedagogicznej
Janowi Amosowi Komeńskiemu.
W
2013 roku przedłożył macierzystej Radzie Wydziału rozprawę habilitacyjną pt.
„Tradycja i nowatorstwo w Orbis sensualium pictus Jana Amosa Komeńskiego”, na
podstawie której uzyskał 28 maja 2013 roku stopień doktora habilitowanego nauk
społecznych w dyscyplinie pedagogiki. Recenzentami w tym postępowaniu
byli historycy wychowania, profesorowie: Kalina Hanna
Bartnicka, Juliusz Jundziłł, Karol Poznański i Irena
Szybiak.
W
dziesięć lat później jako prof. UW dr hab. złożył do Rady Doskonałości Naukowej
wniosek o nadanie mu tytułu profesora w dziedzinie nauk społecznych, w
dyscyplinie pedagogika, mając za sobą nie tylko kolejne, znakomite publikacje,
które są naukowym i kulturowym wkładem w rozwój pedagogiki historycznej i
teoretycznej, ale także zagraniczne staże i badania naukowe, uzyskane w
konkursie granty badawcze oraz liczne wystąpienia na konferencjach krajowych i
międzynarodowych.
W
2015 roku jako profesor UW wydaje ze swoim wstępem przekład na język polski z
języka łacińskiego pierwodruku podręcznika Jana Amosa Komeńskiego
"ŚWIAT W OBRAZACH rzeczy dostępnych zmysłom". W pierwszym akapicie
wstępu tak wyjaśnia powód tego wydania:
"Ilustrowany
podręcznik Jana Amosa Komeńskiego (Jan Amos Komenský lub Comenius, 1592–1670)
pt. Orbis sensualium pictus. Hoc est Omnium fundamentalium in Mundo Rerum &
in Vita Actionum Pictura et Nomenclatura1 – Świat w obrazach rzeczy dostępnych
zmysłom, to jest wszystkich najważniejszych na świecie rzeczy i działań w życiu
obrazy i nazwy – uważany jest za pierwowzór współczesnych podręczników
szkolnych. Jest to książka do poznawania i obserwowania otaczającego
świata; pomoc służąca doświadczaniu i samodzielnemu zrozumieniu świata natury i
kultury. Z tego powodu nadal zasługuje na naszą uwagę również dziś, w
dobie „syndromu braku kontaktu z naturą” u dzieci i młodzieży. W
literaturze przedmiotu używany jest również uproszczony tytuł łaciński tej
książki: Orbis pictus, a w Polsce – tytuł: Świat w obrazach, który przyjęto
także w tej publikacji. Jest to reprint pierwodruku oraz nowe, pierwsze od 200
lat, tłumaczenie całej książki na język polski" (s. 5).
Warto
przeczytać znakomite wprowadzenie do tego dzieła, by zrozumieć, dlaczego nie
należy tak bezmyślnie, populistycznie, partyjnie-kolesiowsko tworzyć
podręczników szkolnych w III RP.
W 2016 roku A. Fijałkowski wydał wraz z prof. Anną Wiłkomirska niezwykle interesującą monografię pt. Jaki patriotyzm? , której treść Difin jako wydawca tak charakteryzuje:
"W ostatnich
kilku dekadach patriotyzm nie był popularnym przedmiotem refleksji i badań
w Polsce. Rzadko podejmują go współcześni filozofowie, socjologowie,
psycholodzy i pedagodzy. Ta książka jest głosem w dyskusji nad szczególną
postawą społeczną, jaką jest patriotyzm. Poszukując tropów współczesnego
patriotyzmu, cofamy się do czasów Homera, Herodota, Plutarcha i Cycerona.
Badamy również źródła polskie, od kronik średniowiecznych po XX wiek.
Myśli polskich klasyków, takich jak Józef Maria Bocheński czy Wacław
Stróżewski, zostały zderzone z krytyką romantyczno-sentymentalnego ujęcia
patriotyzmu. Dyskusja licznych klasyfikacji patriotyzmu skonstruowanych
w Polsce i na świecie pokazuje wieloaspektowość
i wielokryterialność omawianego zjawiska. Koncepcjom patriotyzmu
zamkniętego, zbliżającego się bardzo blisko do nacjonalizmu, przeciwstawiony
został patriotyzm otwarty, konstruktywny i obywatelski, gdzie szacunek do
ojczyzny współwystępuje z respektowaniem innych kultur i zbiorowości.
Refleksja teoretyczna stanowi kontekst dla analiz wybranych polskich
i międzynarodowych badań empirycznych z ostatnich 25 lat. Dyskutowane są wyniki badań CBOS, National Identity
Study, World Values Survey, Civic Education Study i International Civic
and Citizenship Study. Analizy te pozwoliły na charakterystykę
fenomenu polskiego patriotyzmu. Za kluczową dla postawy patriotyzmu uznaliśmy
kategorię tożsamości narodowej. Spojrzeliśmy na nią przez pryzmat pięciu
istotnych poznawczo i behawioralnie elementów: rozumienia patriotyzmu,
kryteriów polskości, dumy narodowej, samoidentyfikacji społecznej oraz stosunku
do innych.
Tożsamość narodowa, patriotyzm w rękach polityków są zwykle
instrumentalnymi hasłami, a dla edukacji, której zadaniem jest tworzenie
świadomości i kształtowanie postaw to istotne cele wychowawcze, budowanie
kapitału dla pokojowego, mądrego i satysfakcjonującego życia przyszłych
pokoleń".
"Była
postacią niezwykłą, mocno zaangażowaną i aktywną na wielu polach: pedagogiki,
działalności społeczno-oświatowej, politycznej i ruchu feministycznego;
publicystką, propagatorką nowych haseł i metod wychowawczych oraz propagatorką
osiągnięć myśli europejskiej w zakresie nauk społecznych. Jej twórczość nie
wpisuje się wprawdzie w pedagogikę akademicką, uniwersytecką, ale w
publicystykę pedagogiczną, która odgrywała i odgrywa szczególnie istotną
społecznie rolę. Twórczość Izabeli Moszczeńskiej zarówno pedagogiczna, jak i
polityczno-społeczna zachowuje ścisły związek z jej biografią. Można
powiedzieć, że Autorka „pisała sobą”. Przeżycia formowały jej poglądy, które
zmieniały się w czasie. Dlatego ważne jest opracowanie krytyczne jej
biografii.
Profesor
Adam Fijałkowski ma w swoim dorobku naukowym kierowanie i udział w tak ważnych
projektach badawczych, jak:
1)
w latach 2018 – 2023 - wykonawca w grancie Narodowego Programu Rozwoju
Humanistyki (NPRH) Nr 11H 18 0333 86: „Słowniki Biograficzne Uczonych
Polskich”, realizowanym w Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie;
2)
od 2005 roku – wykonawca i koordynator w projekcie „Die Briefsammlung des
Thomas von Kapua (+1239). Eine kritische Edition” [Zbiór listów Tomasza z Kapui
(zm. 1239)]. Projekt finansowany jest przez Universität Berlin;
3)
w latach 2001 – 2004 – kierownik projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych
nr 5 H01G 062 20 nt. „Treści wykształcenia ogólnego we wczesnym
średniowieczu”;
4)
w latach 2005 – 2007 – kierownik projektu badawczego Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego nr 1 H01F 086 28 nt. „Książki szkolne w nauczaniu
początkowym w Polsce XV wieku w kontekście wybranych ośrodków Europy Środkowej
i Zachodniej”;
5)
w latach 2009 – 2013 - kierownik projektu badawczego Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego / Narodowego Centrum Nauki nr N N106 019736 nt. „Geneza i
znaczenie podręcznika Orbis sensualium pictus Jana Amosa Komeńskiego”;
6)
w latach 2010 – 2012 – kierownik projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego / Narodowego Centrum Nauki nr N N106 130139 nt. „Tradycja i
nowatorstwo w podręcznikach Jana Amosa Komeńskiego”;
7)
w latach 2008 – 2010 - główny wykonawca grantu badawczego Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego nr N N106 0792 33 nt. „Szkoła Polska od średniowiecza do
XX wieku między tradycją a innowacją”.
Fenomenalne
osiągnięcia Profesora Adama Fijałkowskiego powinny być przykładem dla kolejnych
pokoleń historyków oświaty i wychowania. Jest u kogo się uczyć, zdobywać
naukowe szlify i doskonalić własny warsztat badawczy.
(źródło foto A. Fijałkowskiego)