(fot. prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński - przew. KREN i prof. dr hab. Anna Brzezińska w-ce przew. KREN)
Okres przedświąteczny owocował ważnymi debatami naukowymi i oświatowymi, którym nie mogłem poświęcić uwagi ze względu na bieżące wydarzenia polityczne i społeczno-edukacyjne w kraju oraz przygotowania do Świąt Wielkiej Nocy. Powracam zatem do kilku wydarzeń, w których uczestniczyłem osobiście. Zacznę od pierwszego w tym roku posiedzenia Komitetu Rozwoju Edukacji Narodowej , które odbyło się w dn. 16 kwietnia 2014 r. na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. Planowane jeszcze wcześniejsze spotkanie ekspertów zostało odwołane w związku z nagłą śmiercią jego członka prof. Ryszarda Borowicza. Pamięć Profesora uczczono minuta ciszy.
W obradach wzięło udział 9 na 21 członków KREN. Otwierając posiedzenie prof. Zbigniew Kwieciński – przewodniczący KREN, przedstawił genezę powołania Komitetu, jego skład oraz przybliżył syntetycznie zadania tego gremium. Jak się okazało, przewidziane dwa lata działalności KREN mają służyć jedynie przedstawieniu władzom PAN założeń oraz informacji o jego działaniu, by w nowej kadencji władz PAN zwrócić się do nich z wnioskiem o przedłużenie działalności tego komitetu problemowego już nie przy Wydziale I Nauk Humanistycznych i Społecznych, ale przy Prezydium PAN jako stałego komitetu problemowego. Wówczas KREN będzie mógł podjąć się całościowych analiz o edukacji, a nie edukacji. Komitet nie będzie zajmował się pedagogiką, i słusznie, gdyż od tego jest Komitet Nauk Pedagogicznych PAN.
Jak stwierdził Przewodniczący - KREN nie jest komitetem zadaniowym, tylko problemowym, nie jest też komitetem ekspertów, który miałby przygotować dla rządu jakąś ekspertyzę. Adresatem prac Komitetu nie jest rząd, ani politycy. Prace komitetów ekspertów z okresu PRL, zarówno J. Szczepańskiego (1973), jak i Cz. Kupisiewicza (1988) poszły na marne, gdyż ten pierwszy został podstępnie zastąpiony partyjnym, utajnionym raportem J. Wołczyka, a ten drugi został wyrzucony przez nową, postsocjalistyczną władzę do kosza (jako zbyteczny ze względu na transformację ustroju politycznego). KREN nie będzie zatem tworzył żadnego raportu dla jakiejkolwiek władzy. Do końca kadencji KREN ustali zasady swojego działania i rozpozna ich właściwy zakres problemowy.
Ja zaś, w referacie pt. „Powinność pedagogiki jako nauki w zakresie chronienia polskiej edukacji przed manipulacją naukową i polityczną”, zwróciłem uwagę na niezmienną od czasów PRL sytuację ekspertów pedagogicznych w ich relacjach z grupą osób decydujących o realizacji planowej zmiany oświatowej w polskim systemie szkolnym. Wbrew określeniu, że polskie szkolnictwo ma charakter publiczny, de facto jest ono nadal strukturą centralistyczną, o hierarchicznej organizacji władztwa (nadzoru), bez jakiejkolwiek zmiany demokratycznej w strukturach zarządzania. Przypomniałem typologię z 1987 r. jaką dla tego typu relacji opracował Z. Kwieciński, a mianowicie, że naukowcy albo:
1) stanowią część środowiska zaproszoną lub zawezwaną do współpracy, wśród której są też etatowi pracownicy informacyjnego i wykonawczego zaplecza władzy centralnej czy obdarzeni przez nią autorytetem zewnętrzni specjaliści;
albo
2) pozostaną ekspertami niezależnymi, rozwijającymi wiedzę o oświacie i jej zmianach dla niej samej i dla czytelników czy słuchaczy, a nie dla użytku władzy,
albo
3) przyjmą rolę ekspertów krytycznych, którzy bądź to wytykają reformatorom z centrum ogólne i szczegółowe błędy, potknięcia i niespójności w ich planowanej zmianie, bądź wskazują na możliwości alternatywnej drogi reform, bardziej skutecznych i funkcjonalnych wobec interesów jakiejś znaczącej zbiorowości, bądź próbują zrozumieć to, co się dzieje, co zaszło, dlaczego, z jakim skutkiem. (. Kwieciński, wspólnota złudzeń reformatorów oświaty i ich ekspertów, Warszawa: PTP, IRWiR. Preprint referatu z konferencji naukowej: „Badania oświatowe a polityka oświatowa” 16-17 grudnia 1987, s.2)
W drugiej dekadzie XXI wieku coraz bardziej powinniśmy zdawać sobie sprawę z tego, że kłamstwo polityków jest niezwykle często skrywane za pomocą subtelnych technik public relation, a więc z zastosowaniem wiedzy naukowej. Kłamstwo w polityce jest intencjonalne, podobnie jak jego niedostrzeganie przez naukowców, którzy. jeśli go nie odkrywają społeczeństwu, to w równej mierze co jego sprawcy przyczyniają się do niszczenia sfery publicznej, a tym samym i do destrukcji demokracji. Nieświadomi zagrożeń ze strony władzy obywatele tracą na tym nie tylko osobiście, ale i społecznie, bowiem tłumiona jest w nich konieczna dla istnienia sfery publicznej w społeczeństwie obywatelskim wrażliwość na dysfunkcje, patologie, które rozwijają się w wyniku nieświadomości ich rzeczywistych źródeł.
Być może nawet łatwiej jest niektórym naukowcom chować się za wynikami zmanipulowanych badań, bo zawsze mogą uniknąć poniesienia odpowiedzialności za decyzje polityków, które powstały na podstawie tzw. naukowych ekspertyz. Można jednak zapytać, czy ich milczenie wobec manipulacji władzy nie tyle danymi, chociaż i to ma miejsce, ale przede wszystkim ich interpretacją, usprawiedliwia ich milczenie czy też usprawiedliwianie tym, że badania zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi w naukach społecznych metodologicznymi rygorami? Kto spoza ekspertów, a więc wśród przeciętnych (w sensie statystycznym) obywateli jest w stanie stwierdzić, czy owa metodologia uwzględniła wszystkie zmienne, a w każdym razie te fundamentalne dla diagnozy istotnego do wdrażania przez władzę reform, skoro naukowcy sami kryją je za zachwytem własnych interpretacji uzyskanych danych?
W tym sensie przyznaję rację historykowi idei Marcinowi Królowi, że: Politycy, publicyści, eksperci i specjaliści chcą, byśmy byli ich wspólnikami w kłamstwie. Po pierwsze – wtedy mniej widać, że kłamią. Po drugie – jak nas zdeprawują, to łatwiej będzie rządzić w kłamstwie, i po trzecie - im więcej kłamstwa, tym bardziej odległy staje się horyzont prawdy.(...) Kłamstwo bowiem poniża nas wszystkich, czyni z nas idiotów, którzy biernie go słuchają lub próbują wybrnąć z błota kłamstw z pomocą innych kłamstw lub pokrętnych wyjaśnień. (, Kłamstwo robi z nas idiotów, Magazyn Świąteczny Gazety Wyborczej z dn. 28-29.09.2013, s. 14)
Mówiłem też o tym, w jaki sposób dzisiaj naukowcy uczestniczą i współkreują kłamstwo oraz jak powinna na to reagować polska pedagogika. Niektórzy postanowili w toku dyskusji wprowadzić wątki, które nie miały z moim wystąpieniem nic wspólnego. Debata była jednak bardzo interesująca, bo dotyczyła kwestii fałszywej interpretacji danych z tzw. badań oświatowych, etatystycznej polityki polskiego rządu, a wyraziście w pracach MEN, iluzji edukacji masowej oraz - jak trafnie to określiła prof. Eugenia Potulicka, że polskie państwo jest zbyt silne wobec obywateli, toteż nie można mówić o stosowaniu przez rząd zasady pomocniczości czy o rozwijającym się społeczeństwie obywatelskim. Padały tez opinie, że państwo zawsze będzie dominować w sferze edukacji oraz że szkołą kreatywna może prowadzić na manowce.