Przewodnią myślą dla tego tytułu jest otwierająca tom wypowiedź dr Deborah Weber z Uniwersytetu Harwarda:
Celem edukacji i wszystkich działań ją wspierających powinno być dążenie do stworzenia systemu doskonałego. Każda jego instytucja powinna być najlepsza, w której nie ma porażek, którą kończą wszyscy uczniowie, wiedząc, jakie mają zasoby, talenty, zdolności i umiejętności, dzięki którym mogą stać się kimkolwiek zechcą. (...) Jeśli chcemy pomóc dzieciom, musimy zająć się ich mózgiem-w końcu nie czytają nerkami!
Autorka podejmuje w niej problem adaptacji uczniów klas czwartych szkoły podstawowej którzy po trzyletnim cyklu edukacji zintegrowanej zderzają się z odmiennymi uwarunkowaniami procesu uczenia się, który toczy się ramach kształcenia systematycznego czy przedmiotowego. Zmiana jest radykalna nie tylko w sensie strukturalnym, organizacyjnym, ale i socjalizacyjno-wychowawczym. Dzieci muszą oswoić się z zupełnie nową strukturą zajęć dydaktycznych, innym typem wspomagania ich przez wychowawcę, który nie jest już nauczycielem „wszystkiego:”, ale jedynie reprezentantem jednej z dyscyplin wiedzy.
Renata Michalak znakomicie przygotowała się do usytuowania problemu przystosowania się dzieci w tym wieku do nowej rzeczywistości szkolnej, edukacyjnej, ale także społecznej i intrapsychicznej, dokonując na bazie rzetelnej kwerendy i analizy literatury naukowej rekonstrukcji fundamentalnych kategorii pojęciowych. Wybór zagadnienia jest jak najbardziej na czasie, gdyż zainteresowanie pedagogów (wczesno-)szkolnych, jak i psychologów edukacyjnych od wielu już lat koncentruje się na procesach zachodzących w tzw. „okresach przejścia" (transition) na kolejne etapy edukacji.
Z badań socjologów edukacji wynika, że wzrasta procent uczniów zagrożonych wykluczeniem z systemu edukacji (jednym ze wskaźników są „straty szkolne”), które pojawia się w trakcie pokonywania kolejnych progów szkolnej edukacji. O ile wiemy, że po przejściu z przedszkola do szkoły ok. 7- 8% dzieci ma kłopoty z dostosowaniem się do nowego otoczenia, nowego środowiska społecznego i nowych wymagań, o tyle brakuje nam najnowszych badań dotyczących przejścia z III klasy – kształcenia zintegrowanego do edukacji systematycznej, która zaczyna się w klasie czwartej szkoły podstawowej.
Rozprawa jest bardzo wartościowa także ze względu na bogate i interdyscyplinarne źródła wiedzy, z których korzystano dla opisu i eksplikacji istotnych zmiennych. W części empirycznej mamy bardzo interesujące wyniki badań wśród uczniów, które odsłaniają poważne błędy i zaniedbania nauczycieli w procesie elementarnego kształcenia. Niektóre z nich są wprost porażające i powinny być sygnałem alarmowym dla polityków oświatowych, że w wyniku nieudolnych regulacji i braku nadzoru dochodzi do skandalicznych błędów, skutkujących w dalszych latach życia dzieci! Kto poniesie odpowiedzialność z tego tytułu? Oczywiście dzieci jako ofiary fatalnego procesu ich „kształcenia”. Szczególnie analiza danych z części badań jakościowych jest tu znakomitą egzemplifikacją niepożądanych zjawisk w edukacji szkolnej.