Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań w stosunku do środowiska akademickiego. Już w ub. roku obiecał na swojej stronie internetowej, że będzie publikował regularnie raz do roku wykaz czasopism punktowanych, który będzie składał się z trzech części:
A - czasopisma z obliczonym współczynnikiem wpływu (Impact Factor - IF), umieszczone w bazie Journal Citation Reports (JCR)
B - czasopisma nieposiadające obliczonego IF;
C - czasopisma umieszczone w bazie European Reference Index for the Humanities (ERIH).
O ile nie musimy czekać na resortową łaskę w części A i C, gdyż te są na szczęście dostępne na stronach źródłowych wspomnianych baz JCR i ERIH, o tyle nadal nie wiemy, co się dzieje z listą części B.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego już na początku 2012 r. informowało, że mając na uwadze dotarcie do szerokiego grona redaktorów naczelnych i wydawców czasopism naukowych, termin złożenia ankiety aplikacyjnej czasopisma naukowego do generatora ankiety został przedłużony do dnia 10 lutego 2012 r. Chwała Bogu od tego czasu upłynęło już pół roku, a w naszym resorcie lista jak nie powstała, tak nie powstała. a może jest, tylko została utajniona?
Już jest opublikowane Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym, w którym wyraźnie określa się, jaką wagę będzie miał fakt opublikowania rozpraw naukowych w czasopismach z w/w list. Co z tego, skoro brakuje listy czasopism części B.
Środowisko nauk prawniczych zgłaszało swoje zastrzeżenia w tej sprawie, toteż warto przytoczyć opinię prof. Huberta Izdebskiego jako - w moim przekonaniu - kluczowa także dla przedstawicieli nauk społecznych czy humanistycznych.
1. Nie ulega wątpliwości, że dla różnych potrzeb (w szczególności finansowanie nauki, ocena spełniania przez jednostkę organizacyjną ustawowych wymagań uzyskania uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora lub stopnia naukowego doktora habilitowanego, ocena osiągnięć kandydata do stopnia albo tytułu naukowego oraz ocena okresowa) występuje potrzeba wprowadzenia określonych obiektywnych kryteriów oceny - w tym kryteriów oceniania osiągnięć poprzez przypisanie określonej liczby punktów miejscu publikacji.
2. Potrzebę tę od dawna odczuwały – i zaspokajały – środowiska nauk ścisłych, technicznych czy medycznych, czyniąc to na zasadzie konsensu i samoregulacji. Konsensualnie przyjęta praktyka tych środowisk naukowych wiąże się z ich coraz szerszym włączeniem w obieg międzynarodowy, w tym nierzadko z koniecznością ogłaszania wyników badań w językach obcych, niekoniecznie zresztą jedynie w języku angielskim.
Nie dotyczy to jednak, poza niektórymi tylko specjalnościami, m.in. naukowego środowiska prawniczego, które ze względu na przedmiot badań, którym jest prawo pozytywne, nadal mające, mimo postępu procesów globalizacji i europeizacji, charakter narodowy, ma odbiorców wyników badań w danym kraju, w języku urzędowym tego kraju. W tym zakresie, wskazana potrzeba publikowania w języku polskim współgra również z ogólnymi zasadami ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 224 z późn.zm.), a przede wszystkim jej aksjologią wyrażoną w preambule.
Dodatkowo trzeba wskazać, że – ze względu na nasze umiejscowienie w tradycji prawa kontynentu europejskiego – występuje wciąż tradycja publikowania w języku niemieckim albo w języku francuskim, a w odniesieniu do przedstawicieli historii prawa rzymskiego także w języku włoskim, przy czym języki te odgrywają w sferze międzynarodowego obrotu prawoznawstwa rolę o wiele większą niż w większości innych dziedzin nauki. Środowisko ma również, czego dowodzą, w szczególności, opinie wyrażane przez „superrecenzentów” Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, i bez systemu punktowego ustaloną wiedzę co do waloru miejsca określonej publikacji – co nie oznacza, że nie ma w ogóle potrzeby ustalenia dla celów informacyjnych odpowiedniego wykazu czasopism naukowych; za najbardziej powołany do merytorycznego działania w tym zakresie należy uznać Komitet Nauk Prawnych PAN.
3. Wszystkie odpowiednie bazy danych (jak JCR czy ERIH) powstały i są prowadzone przez podmioty niepubliczne, na zasadzie samoregulacji środowiskowej, bowiem mogą one mieć odpowiedni autorytet jedynie na zasadzie konsensualnej. Oznacza to istotną trudność przełożenia tego sposobu (także gdy idzie o indeksy cytowań) obiektywizowania oceny osiągnięć naukowych na formalne wymagania prawa – a więc nadawania odpowiednim bazom danych i standardom mocy prawnie obowiązującej.
4. Na podstawie obowiązujących do 1 października 2010 r. przepisów dotyczących finansowania nauki (§ 4 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 października 2007 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania oraz rozliczenia środków finansowych na działalność statutową – Dz.U. Nr 205, poz. 1489 z późn.zm.) Minister ogłaszał w formie komunikatu wykaz wybranych czasopism wraz z liczbą punktów za umieszczoną w nich publikację naukową. Wobec utraty mocy podstawy prawnej do wydania rozporządzenia (tj. art. 11 ust. 7 ustawy z dnia 8 października 2004 r. o finansowaniu nauki) oraz braku umożliwiającego dalsze jego stosowanie przejściowego przepisu w ustawie z dnia 30 kwietnia 2010 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki (Dz.U. Nr 96, poz. 620 z późn.zm.), zniknęła podstawa prawna do publikowania powołanych komunikatów; ostatni, jako ujednolicony wykaz czasopism punktowanych, ma datę 25 czerwca 2010 r.
Ustalona na podstawie dawnych przepisów punktacja jest, w konsekwencji, stosowana – i to w zakresie nieobjętym tymi przepisami – do oceny okresowej jeżeli przewidują to statuty uczelni i akty wydane na ich podstawie, a do oceny osiągnięć naukowych (jednostek organizacyjnych lub indywidualnych) jedynie na zasadzie konsensu danego środowiska (np. odpowiedniej sekcji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów – z tym że nie było i nie ma takiego konsensu (bowiem nie odczuwano dotąd potrzeby w tym zakresie) w Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych, w której występują nauki prawne).
5. W art. 44 ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. Nr 96, poz. 615 z późn.zm.) znajduje się – także bardzo ogólna jak w, mającym jednak inny zakres przedmiotowy, art. 11 ust. 7 poprzedniej ustawy – podstawa prawna do wydania rozporządzenia, w którym możliwe byłoby wprowadzenie unormowania zbliżonego do obowiązującego do 1 października 2010 r. Rozporządzenie takie nie zostało jednak do tej pory wydane.
Ostatnie działania Ministerstwa w tym zakresie (jak list Podsekretarza Stanu prof. Macieja Banacha z dnia 24 listopada 2011 r.) wraz z informacją o nowym systemie kryteriów i zasad oceny czasopism naukowych są dokonywane w powołaniu się na art. 42 ust. 5 ustawy o zasadach finansowania nauki (Podstawowymi kryteriami kompleksowej oceny jakości działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek naukowych jest ocena (1)poziomu naukowego prowadzonych badań naukowych lub prac rozwojowych; (2)efektów działalności naukowej w odniesieniu do standardów międzynarodowych - w tym zwłaszcza publikacje autorstwa pracowników jednostki naukowej w renomowanych wydawnictwach oraz monografie naukowe, opracowane nowe technologie, materiały, wyroby, systemy i usługi, wdrożenia, patenty, licencje i prawa ochronne na wzory użytkowe, a także ocena znaczenia działalności jednostki naukowej dla rozwoju nauki w skali międzynarodowej oraz wzrostu innowacyjności w skali kraju, a w zakresie twórczości artystycznej aktywny udział w międzynarodowych wystawach, festiwalach, wydarzeniach artystycznych, plastycznych, muzycznych, teatralnych i filmowych) – jednakże przepis ten, który oczywiście może wyznaczać standardy wszelkich prac przygotowawczych, nie może mieć, także jako wyznacznik treści rozporządzenia, które ma być wydane na podstawie art. 44 ust. 4, samoistnej treści normatywnej. Działania Ministerstwa trzeba zatem uznać jako działania przygotowawcze do wdrażania ewentualnych treści przyszłego rozporządzenia – dotyczącego statutowego finansowania jednostek naukowych.
6. Prawdopodobnie do tego przyszłego rozporządzenia odsyłają jednak w istocie obowiązujące przepisy dotyczące innych materii, a mianowicie przepisy ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 z późn.zm.) w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2011 r.:
- art. 11 ust. 2 (Warunkiem wszczęcia przewodu doktorskiego jest posiadanie wydanej lub przyjętej do druku publikacji naukowej w formie książki lub co najmniej jednej publikacji naukowej w recenzowanym czasopiśmie naukowym o zasięgu co najmniej krajowym, określonym przez ministra właściwego do spraw nauki na podstawie przepisów dotyczących finansowania nauki […]);
- art. 13 ust. 2 (Rozprawa doktorska może mieć formę maszynopisu książki, książki wydanej lub spójnego tematycznie zbioru rozdziałów w książkach wydanych, spójnego tematycznie zbioru artykułów opublikowanych lub przyjętych do druku w czasopismach naukowych, określonych przez ministra właściwego do spraw nauki na podstawie przepisów dotyczących finansowania nauki […]).
7. Nieco odrębnie należy potraktować przepisy § 3, wydanego na podstawie ogólnego upoważnienia art. 16 ust. 4 omawianej ustawy, rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz.U. Nr 196, poz. 1165), zgodnie z którym kryteria oceny w zakresie osiągnięć naukowo-badawczych habilitanta obejmują – w obszarze nauk społecznych, do którego należy dziedzina nauk prawnych: autorstwo lub współautorstwo publikacji naukowych w czasopismach znajdujących się w bazie Journal Citation Reports (JCR) lub na liście European Reference Index for the Humanities (ERIH).
8. W odniesieniu do materii, o której mowa w pkt 5 i 6, konieczne jest, poza wskazywaniem potrzeby szybkiego usunięcia braku jakiejkolwiek podstawy prawnej do dokonywania oceny czasopism i ich „punktowania” na potrzeby finansowania badań statutowych jednostek, a tylko pośrednio na potrzeby nowego przewodu doktorskiego i postępowania habilitacyjnego, włączenie – dotąd nieprzewidywane - do procesu oceny odpowiednich sekcji Centralnej Komisji oraz komitetów naukowych PAN z odpowiednich dziedzin i dyscyplin, w tym przypadku Komitetu Nauk Prawnych, jako reprezentantów całego danego środowiska naukowego.
Wskazany w powołanym piśmie Podsekretarza Stanu w MNiSzW tryb działania oznacza, że – do tego bez udziału przedstawicieli środowiska – rozstrzygnięcia Ministra w sprawie kwalifikacji danego czasopisma mają wszelkie cechy „innego akty z zakresu administracji publicznej dotyczącego uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa” (art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z późn.zm.). Nie jest pewne, czy taki właśnie jest zamiar urzędu, reprezentowanego przez Autora listu.
9. W odniesieniu do materii, o której mowa w pkt 7, wystarczy stwierdzić, że – w odniesieniu do nauk prawnych – lista ERIH w ogóle programowo nie obejmuje czasopism z zakresu prawa, a w bazie JCR nie ma żadnego polskiego czasopisma prawniczego (a w ogóle z obszaru nauk społecznych jest tylko jedno czasopismo).
W związku z tym, powołany przepis rozporządzenia z dnia 1 września 2011 r. w odniesieniu do nauk prawnych jest w bardzo dużym stopniu niestosowalny. Jest ogólnie przyjęte, że uwzględnianie faktycznej wykonalności stanowionego prawa powinno być jednym z podstawowych aspektów rozważanych w toku procesu legislacyjnego – w tym przypadku prowadzącego do wydania rozporządzenia.
10. Z powyższym względów, można uznać za celowe – poza uświadomieniem sobie przez naukowe środowisko prawnicze wszystkich wskazanych wyżej złożonych aspektów problemu - postulowanie zawieszenia w stosunku do czasopism prawniczych, niemającego do tego obecnie podstawy prawnej, procesu parametryzacji czasopism naukowych, a przede wszystkim dokonywanie wszelkich ustaleń w tym zakresie w ścisłej współpracy z reprezentacjami naukowego środowiska prawniczego, w szczególności Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk.