"Polskie uczelnie znów na szarym końcu" pod takim tytułem ukazał się wczoraj artykuł w Gazecie Wyborczej po opublikowaniu wyników tegorocznego Rankingu Szanghajskiego. Ten ranking układa Uniwersytet Jiao Tong w Szanghaju - jeden z najstarszych i najbardziej prestiżowych w Chinach. Po to, żeby sprawdzić jak on sam oraz inne chińskie uczelnie wyższe wypadają na tle reszty świata. Dziennikarze wspominają o kryteriach, na podstawie których ów ranking jest konstruowany. Wymagają one jednak komentarza. Nie do końca jest tak źle, jak piszą: Po raz kolejny dwa najlepsze polskie uniwersytety znalazły się na szarym końcu - dopiero w czwartej setce na pięćset sklasyfikowanych.
Zajrzałem na stronę organizatora rankingu, gdzie mogłem przeczytać, że obejmuje on różne dziedziny nauk, z pominięciem jednak osiągnięć nauk humanistycznych. Te nie są w ogóle w nim brane pod uwagę. A zatem pedagogika czy filozofia, które są naukami humanistycznymi, nie są w nim uwzględniane. Od dziesięciu lat porównuje się uniwersytety i akademie ze względu na to, ilu mają laureatów Nagrody Nobla, jaki jest wskaźnik cytowań czy publikacji naukowych itd.
Jak można mieć pretensje do naukowców z polskich uniwersytetów, że ich uniwersytety znajdują się w trzeciej czy czwartej setce uczelni na świecie, skoro przez 50 lat od wybuchu II wojny światowej do transformacji ustrojowej mieli m.in. zakaz czytania i cytowania publikacji autorów z tzw. państw burżuazyjnych, jak i wyjazdów na Zachód, nie wspominając już o nędznej infrastrukturze, wieloletnim często czekaniu przez młodych naukowców na odczynniki do eksperymentów itp.? Już nie pamiętamy o wymordowaniu polskich elit przez Rosjan w Katyniu i Niemców podczas okupacji, o nadawaniu stopni i tytułów naukowych niektórym osobom (wciąż jeszcze aktywnym w polskichuczelniach) nie za pracę naukową, ale przynależność do PZPR, za misję w służbach specjalnych, współpracę z UB itp.? Okres PRL został trafnie nazwany mianem "autarkii gospodarczej", czyli izolacji i stania w miejscu. Jak mogły uczelnie techniczne pracować na rzecz nauki i konkurowania w świecie, skoro musiały służyć celom militarnym i gospodarczym Układu Warszawskiego i RWPG?
Musimy nadrabiać kilkudziesięcioletnie zaległości dzięki niemieckiej, a później sowieckiej okupacji. Już nikt nie pamięta, że była cenzura, „żelazna kurtyna”, że obowiązywała jedynie słuszna doktryna ideologiczna (marksistowsko-leninowska) w prowadzeniu badań naukowych? Jak mogliśmy konkurować ze światem, skoro oddalaliśmy się od niego nie z własnej winy ani z braku talentów? Jak można narzekać na polskich uczonych z jednej strony, a z drugiej wychwalać ich za to, że mamy wśród najmłodszych adeptów nauki najlepszych matematyków, chemików czy informatyków, którzy wygrywają kolejne olimpiady przedmiotowe na świecie?
Polska nie miała Noblistów? Miała i ma, tylko ci nie są uwzględniani w tej klasyfikacji, gdyż nie funkcjonują oni w środowiskach akademickich, ale w życiu politycznym lub literackim. Stwierdzenie dziennikarzy jest demagogią, kiedy piszą: "Ten ranking jest świetnym wskaźnikiem kondycji polskiej nauki, a od tego, jak wygląda nauka, zależy poziom życia nas wszystkich i rozwój naszego kraju. Jak ktoś nie wierzy, to proszę zerknąć na pierwszą setkę szanghajskiego rankingu uniwersyteckiego. To również lista krajów o najbardziej konkurencyjnych gospodarkach, które mamy podobno ambicję dociągnąć."
Ten ranking nie jest wskaźnikiem kondycji polskiej nauki. On jest jakimś symptomem tego, że z każdym rokiem nasze najlepsze uniwersytety pną się ku górze, bo przecież jeszcze kilka lat temu nie były nawet w pięćsetce klasyfikowanych w tym rankingu uczelni. To jest niewątpliwie wskaźnik zmian, a nie powód do tego, by narzekać, że zajmujemy odległe pozycje. Mimo wszystko jesteśmy w nim już uwzględniani. Tak więc nie mają racji dziennikarze GW kpiąc sobie z polskich naukowców w stylu: "Polacy nic się nie stało", gdyż stało się, i to bardzo dużo. Warto to dostrzec.
Pedagodzy nie pomogą swoim uczelniom w pięciu się ku górze, bo z tej dyscypliny, podobnie jak z socjologii, filozofii czy psychologii nie przyznaje się Nagrody Nobla. Tak więc uniwersytety, które kształcą i prowadzą badania m.in. w tych dyscyplinach, nie zyskają w jednej z wag punktów z tytułu dorobku naukowego humanistów, by móc konkurować z uniwersytetami zatrudniającymi noblistów z nauk matematycznych, przyrodniczych, technicznych czy medycznych. Im większa jednak będzie liczba publikacji i ich cytowań w świecie, tym większa przypadnie w tym rankingu liczba punktów, gdyż psychologia, socjologia i pedagogika zostały przypisane przez minister B. Kudrycką do dziedziny nauk społecznych. W tej dziedzinie nauk uniwersytety są klasyfikowane.
Zwróćmy uwagę na ten ranking. W naukach społecznych na pierwszych piętnastu pozycjach są amerykańskie uniwersytety! Do 200 miejsca nie ma ani jednej uczelni z byłych państw socjalistycznych, nawet z Wschodnich Niemiec, a przecież po zjednoczeniu Niemiec powinno im być łatwiej, niż nam. Nie ma w tej klasyfikacji starszego od UJ w Krakowie - Uniwersytetu Karola w Pradze.
Dopiero na liście ogólnej, obejmującej łącznie wszystkie dziedziny nauk, spośród postsocjalistycznych krajów na 80 pozycji znajduje się Uniwersytet Moskiewski, między 151-200 są dopiero wschodnioniemieckie uniwersytety w Tybindze, Würzburgu; między 201-300 pozycją są uniwersytety w Marburgu, Lipsku, Dreźnie, Berlinie oraz jedyny z Czeskiej Republiki Uniwersytet Karola w Pradze, zaś w przedziale 301-400 są dwie polskie uczelnie: Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński oraz wschodnioniemiecki Uniwersytet Halle - Wittenberg. Za nimi jest dopiero w piątej setce Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Belgradzie czy Ljubljanie. Nie ma w tym rankingu ani jednego uniwersytetu ze Słowacji, Węgier, Bułgarii, Rumunii, Litwy, Łotwy, Białorusi, Ukrainy, Chorwacji.
Czy rzeczywiście jest tak źle z polską nauką?